Für John Bolton ist eine eigenständige EU-Armee ein Dolchstoß „mitten ins Herz der Nato“. Er warnt Europa, sein Drängen nach „strategischer Autonomie“ könne zum Abzug der US-Truppen führen, und Europa feindlichen Mächten schutzlos ausliefern. Donald Trump’s ehemaliger Sicherheitsberater und bekennender „Falke“ hat mit manchem Recht. Und dennoch weisen viele seiner Argumente direkt in die Vergangenheit, die zur Sinnkrise des Westens mit beigetragen hat. 

Dolchstoßlegenden haben in Deutschland und Europa schon immer Unheil angerichtet. Sie sollen von den wirklichen Konflikten ablenken und Emotionen gegen scheinbar hinterhältige Schurken wecken. Dass dieser Topos nun vom früheren US-Sicherheitsberater John Bolton erneut in die europäische Politik eingeführt wird, zeigt Absicht und Unkenntnis darüber zugleich.
Spätestens die öffentlichkeitswirksame Auseinandersetzung zwischen dem französischen Präsidenten Macron und der deutschen Verteidigungsministerin Annegret Kramp-Karrenbauer zeigt, dass die Debatte über die künftige Stellung Europas in der Welt in vollem Gange ist. Das Ausscheiden Großbritanniens aus der Europäischen Union fiel zusammen mit dem zunehmenden Zweifel über die Verlässlichkeit der transatlantischen Bindungen zwischen Europa und den USA, insbesondere innerhalb der Nato. Der französische Präsident nutzt in dieser Diskussion die strategische Hinwendung der USA zum Pazifik und ihre partielle Abwendung von Europa zu einer stärkeren Positionierung Frankreichs als außen- und sicherheitspolitische Führungsnation Europas. Die in den letzten zehn Jahren gewachsene ökonomische und politische Dominanz Deutschlands in Europa soll damit mindestens ausgeglichen werden.
Es geht also um mehr als um die Frage, auf welchem Weg Europa seine Verteidigungsfähigkeit sichert und stärkt. Wissend um die Skepsis insbesondere der osteuropäischen Staaten hinsichtlich der Verteidigungsbereitschaft und -fähigkeit Europas in den osteuropäischen Mitgliedsstaaten der EU, ist Deutschlands Haltung deshalb eine andere als die französische. Deutschland will die transatlantische Allianz innerhalb und außerhalb der Nato erneuern, um Europa nicht zu spalten. Aber das größte Land Europas will zugleich die gemeinsame Außen- und Sicherheitspolitik Europas stärken – und sieht sie daher als integralen Teil der Nato und nicht als ihr Gegensatz.
Wenn der frühere Sicherheitsberater und spätgeborene Kritiker des US-Präsidenten Donald Trump die Idee der „strategischen Autonomie“ Europa als Illusion abkanzelt, und in einer EU-Armee einen Spaltpilz sowohl für die Nato als auch für die Europäische Union selbst sieht, dann muss man ihm zuerst entgegenhalten, dass es die Politik seines ehemaligen Dienstherrn war, die diese Debatte maßgeblich in Gang gebracht hat. Ohne Trumps permanentes Infragestellen der Nato und ohne seine gegen die wichtigsten europäischen Alliierten gerichtete Handelssanktionspolitik, gäbe es die aktuelle Diskussion vermutlich nicht. Und wer wie John Bolton die Nato in Zukunft als globales Interventionsinstrument im Interesse der USA sehen will, legt eher die Axt an dieses so erfolgreiche Bündnis, als dass er es stärken würde.
Tatsächlich gibt es gute Gründe, um die Nato zu erhalten und die Entwicklung einer gemeinsamen Außen- und Sicherheitspolitik in Europa gerade nicht zu einem Widerspruch dazu werden zu lassen. Einerseits hat Bolton recht, wenn er darauf hinweist, dass die Nato militärische Aufgaben wahrnehmen kann, die Europa erst noch mühsam aufbauen müsste. Der von US-Präsident Trump geplante und überstürzte Truppenabzug in Afghanistan ist ein beredtes Beispiel dafür: denn allein die Ankündigung reichte, um die Europäer und die Nato-Führung in Verzweiflung zu stürzen. Zu klar war, dass niemand in Europa politisch oder militärisch in der Lage sein würde, die Rolle der Vereinigten Staaten und ihrer militärischen Fähigkeiten auch nur mittelfristig am Hindukusch ersetzen zu können.
Umgekehrt weist Boltons Aufforderung zur Ausweitung der Nato darauf hin, dass in der Welt des 21. Jahrhunderts selbst die Vereinigten Staaten von Amerika nicht mehr in der Lage sein werden, ohne Bündnispartner und Alliierte ihre Rolle in der Weltpolitik zu erhalten. Zu stark haben sich die internationalen Machtachsen längst in Richtung des Indo-Pazifik verschoben. Das Spiel „Bowling alone“ ist also weder für die USA noch für Europa besonders attraktiv.
Und trotzdem muss die Europäische Union eine eigene Machtprojektion entwickeln. Einerseits, weil die USA auch in der Nachbarschaft Europas im Mittelmeerraum und in Afrika ihre bisherige Rolle nicht mehr einnehmen werden. Zu stark ist die Konzentration auf den Pazifik, und zu müde ist der weit überwiegende Teil der amerikanischen Bevölkerung, sich in den „endlosen Kriegen“ weiter zu engagieren. In das Vakuum, das dadurch im Nahen und Mittleren Osten entsteht, treten bisher nur autoritäre Mächte wie Russland, der Iran oder die Türkei ein. Europa bleibt bislang in der Zuschauerrolle. Das muss sich ändern.
Mehr noch als das ist es das politische Konzept Boltons für die Nato, dem sich die Europäische Union entziehen muss. Die Europäer müssen mit einer gemeinsamen und eigenständigen Außen- und Sicherheitspolitik selbst entscheiden können, wie sie internationale Konflikte einordnen, wie sie sich dazu verhalten wollen und ob und gegebenenfalls wie sie sich zur Konfliktlösung daran beteiligen wollen. Das ist kein Gegensatz zur Nato, sondern eine eigene und souveräne Gestaltungsmacht innerhalb der Nato. Und es ist vor allem die Konsequenz daraus, dass die Weltordnung des 20. Jahrhunderts zu Ende ist und eine neue noch nicht sichtbar.
Die Interessen Europas und die der USA an der Gestaltung dieser neuen Weltordnung haben es gewiss große Gemeinsamkeiten – aber sie sind nicht identisch. Die trotzdem dringend notwendige Zusammenarbeit beider Seiten des Atlantiks und die Erweiterung dieser Zusammenarbeit auf andere demokratische Industriestaaten von Japan, Neuseeland, Südkorea bis nach Australien erfordert Partnerschaft auf Augenhöhe und nicht die Aufforderung zur Gefolgschaft. In der transatlantischen Allianz von morgen geht um Partnerschaft und nicht um Gefolgschaft.
Es ist zudem auffallend, dass Bolton diese Schwächung der EU auf ein einziges Instrument reduziert: das Militär. Das zeigt sich auch daran, dass er den Zustand und die Funktionsfähigkeit der transatlantischen Beziehungen allein an der militärischen Komponente bemisst, und alle anderen Bereiche der Beziehungen zwischen den USA und Europa, aber auch zwischen den EU-Staaten und dem Vereinigten Königreich, gänzlich außer Acht lässt. Dabei wurde weder der Kalte Krieg allein militärisch gewonnen, noch erwies sich das Militär allein als geeignetes Instrument, im Irak oder Afghanistan die gesetzten Ziele zu erreichen. Hierzu bedarf es – und diese Meinung ist keine europäische Phantasterei, sondern eine transatlantische Erfahrung – weit mehr als harte, militärische Wirkmittel. Mittel, über die die EU durchaus verfügt, und auch in der praktischen Arbeit mit der Nato abstimmt und einsetzt.
Viel entscheidender aber ist die Tatsache, dass der Erfolg ‚des Westens‘ in der Vergangenheit nicht darin begründet lag, dass er die Welt militärisch in Schach hielt – sondern darin, dass die Nato einen Ordnungsentwurf schützte, der Freiheit statt Zwang, Recht statt Macht, Partizipation statt Autokratie, und Fakten statt Propaganda gegen die eigene Bevölkerung in den Mittelpunkt rückte. Und genau diese Werte werden heute mehr denn je in Frage gestellt und bedroht.
Es stimmt, dass diese Bedrohung auch von Staaten ausgeht, deren Ordnungsvorstellung auf anderen Wertesystemen beruhen als unseres. Spätestens seit den Ereignissen in Washington vor einigen Tagen aber ist klar: die Zukunft des liberalen, demokratischen Staatsmodells ist vor allem von innen bedroht. Es hat bei der eigenen Bevölkerung an Glaubwürdigkeit verloren. Und zwar in allen Staaten des „alten Westens“, in Europa wie in Amerika. Dazu bedurfte es nicht der Einmischung äußerer Mächte. Erst wenn die demokratischen Gesellschaften es wieder schaffen, die großen gesellschaftlichen Aufgaben – vom Klimawandel bis zu Fragen sozialer Fairness und Gerechtigkeit – so zu bewältigen, dass sie nach innen überzeugen, werden sie selbst ihre Widerstandsfähigkeit und Attraktivität zurückgewinnen. Allein militärische Fähigkeiten sind dafür nicht ausreichend.
Was im Gewand der Verteidigung der Nato daherkommt, ist in Wahrheit die Fortsetzung eines Weltbilds, wie es in den letzten Jahren in den USA geprägt wurde: die Welt als Arena und als Kampfbahn, in der die Großen führen und die kleineren zu folgen haben. Bolton folgt hier der gegen die Souveränität Europas gerichteten Politik seines ehemaligen Dienstherrn. Er bleibt sich damit treu: denn was soll Europa von jemandem erwarten, der die Vereinten Nationen für überflüssig hält, dem ungeteilten Führungsanspruch der USA das Wort redet und die missglückten Militäreinsätze seines Landes auch heute noch für gerechtfertigt hält, obwohl sie sich im Ergebnis auch zu Geburtshelfern von Terrororganisation entwickelt haben?
Es wäre wohl auch zu viel verlangt, von diesem Gegner multilateraler Politik Verständnis für ein Staatenbündnis zu erwarten, in dem es 27 gleichberechtigte Nationen gibt, deren Erfolgsgeheimnis gerade darin begründet ist, dass sie keine Gefolgschaft kennen, sondern ihr Handeln auf gegenseitigem Respekt und Interessenausgleich beruht. Und deren Geschichte zeigt, dass Völker innerhalb von weniger als einer Generation von erbittertster Feindschaft zu Partnern und Freunden werden können.

Die USA und Europa: Partnerschaft oder Gefolgschaft? 

Für John Bolton ist eine EU-Armee ein Stich "in das Herz der Nato". Es ist genau diese desillusionierte Rhetorik, die den Westen in die Krise führte.

For John Bolton, an independent EU army is a stab "in the heart of Nato". He warns Europe that its push for "strategic autonomy" could lead to the withdrawal of US troops, leaving Europe defenceless against hostile powers. Donald Trump's former national security adviser and self-confessed "hawk" might be right about certain things. And yet, many of his arguments point directly to the past, which has contributed to the west's crisis of purpose

Myths like the "Dolchstoßlegende", the stab-in-the-back legend from 1918, have always caused harm in Germany and Europe. They are meant to distract from the real conflicts and stir up emotions against seemingly devious villains. The trope now being reintroduced into European politics by former US security adviser John Bolton shows both intention and ignorance at the same time.
Most recently, the high-profile spat between French President Macron and German Defence Minister Annegret Kramp-Karrenbauer showed that the debate over Europe's future place in the world is in full swing. Britain's departure from the European Union has coincided with growing doubts about the reliability of transatlantic ties between Europe and the United States, particularly within Nato. In this discussion, the French president is using the strategic turn of the United States toward the Pacific and its partial departure from Europe to position France more strongly as Europe's foreign and security leader. Germany's economic and political dominance in Europe, which has grown over the past ten years, is thus to be at least offset.
It is therefore more than just a question of how Europe can secure and strengthen its defence capability. Knowing the scepticism, especially of the Eastern European states, about Europe's defence readiness and capability in the Eastern European member states of the EU, Germany's position is therefore different from that of France. Germany wants to renew the transatlantic alliance within and outside Nato so as not to divide Europe. But Europe's largest country, at the same time, wants to strengthen Europe's common foreign and security policy and, therefore, sees it as an integral part of Nato – and not in opposition to it.
When a former security adviser and late-blooming critic of US President Donald Trump dismisses the idea of "strategic autonomy" for Europe as an illusion, and sees an EU army as a divisive force for both Nato and the European Union itself, the first thing to counter him with is one fact: it was precisely his former employer's policies that largely set this debate in motion. Without Trump's permanent questioning of Nato and his trade sanctions policy directed against Europe's most important allies, the current discussion would probably not exist. And anyone who, just like John Bolton, would want to see Nato in future as an instrument of global intervention in the interests of the US, is more likely to take the axe to this very successful alliance than to strengthen it.
In fact, there are good reasons to preserve Nato and not to let the development of a common foreign and security policy in Europe become a contradiction in terms. On the one hand, Bolton is right when he points out that Nato can perform military tasks that Europe would first have to build up. US President Trump's plan of a hasty troop withdrawal in Afghanistan is an eloquent example of this: for the announcement alone was enough to plunge Europeans and Nato leaders into despair. It was too clear that no one in Europe would be politically or militarily capable of filling the role of the United States and its military capabilities in the Hindu Kush, even in the medium term.
Conversely, Bolton's call for the expansion of Nato indicates that in the world of the 21st century, even the United States of America will no longer be able to maintain its role in world politics without allies. The international axes of power have long since shifted too far towards the Indo-Pacific. Hence, the game of "bowling alone" is not particularly attractive to either the United States, or Europe.
And yet, the European Union must develop its own power projection. On the one hand, as the US will no longer play its previous role in Europe's neighbourhood, in the Mediterranean region and in Africa, as concentration on the Pacific is too consuming. On the other hand, as the vast majority of the American population is too tired to continue to engage in "endless wars". So far, only authoritarian powers such as Russia, Iran or Turkey are stepping into the vacuum which emerged in the Middle East. Europe has so far remained in the role of spectator. This must change.
More than that, the European Union must abandon Bolton's political concept for Nato. With a common and independent foreign and security policy, Europeans must be able to decide for themselves how they classify international conflicts, how they want to react to them, and, if they do want to participate in conflict resolution, how they want to do so. This, however, is not a contradiction of Nato, but a separate and sovereign power within Nato. And, above all, this is the consequence of the fact that the world order of the 20th century is over, and a new one is not yet visible.
There is certainly a great deal of common ground between the interests of Europe and the USA in shaping this new world order – but they are not identical. The cooperation that is nevertheless urgently needed on both sides of the Atlantic, and the extension of this cooperation to other democratic industrialised countries, from Japan, New Zealand, and South Korea to Australia, requires partnership on an equal footing, not a call to allegiance. The transatlantic alliance of tomorrow is about a partnership, not allegiance.
It is also striking that Bolton reduces this weakening of the EU to a single instrument: the military. This is also evident from the fact that he measures the state and functioning of the transatlantic relationship solely in terms of the military component, and completely ignores all other areas of the relationship between the US and Europe, as well as between the EU states and the UK. The Cold War was not won by military means alone, nor did the military alone prove to be a suitable instrument for achieving the goals set in Iraq or Afghanistan. This requires – and this opinion is not European fantasy, but a transatlantic experience – far more than hard, military means of action. Means which the EU certainly has at its disposal and which it also coordinates and uses in its practical work with Nato.
Much more important, however, is the fact that the success of 'the west' in the past was not due to the fact that it held the world at bay militarily – but because Nato protected a concept of order that focused on freedom instead of coercion; justice instead of power; participation instead of autocracy; and facts instead of propaganda against its own population. And it is precisely these values that are being questioned and threatened today more than ever.
It is true that this threat also comes from states whose concept of order is based on value systems different to our own. However, following the events in Washington a few days ago, it has become clear that the future of the liberal, democratic state model is threatened above all from within. It has lost credibility among its own population. And this is true in all states of the "old west", in Europe as well as in America. This did not require the interference of external powers. Only when democratic societies once again manage to deal with the major social tasks – from climate change to questions of social fairness and justice – in such a way that they are convincing internally, will they themselves regain their resilience and attractiveness. Military capabilities alone are not enough to achieve this.
What comes across, in the guise of defending Nato, is in fact a continuation of a worldview shaped in the US: the world as an arena and a battleground in which the big players lead and the smaller ones have to follow. In this, Bolton is following the policy of his former employer, which was directed against the sovereignty of Europe. And in doing so, he remains true to himself. What should Europe expect from someone who considers the United Nations to be superfluous, who advocates for the undivided claim to leadership of the United States, and who still considers his country's unsuccessful military operations to be justified, even though they have ended up giving rise to terrorist organisations?
It would probably be asking too much to expect an opponent of multilateral politics to show understanding for an alliance of states in which there are 27 nations with equal rights, whose secret to success lies precisely in the fact that they don't promote allegiance, but rather actions which are based on mutual respect and a balance of interests. And their history shows that nations can go from bitter enmity to partners and friends in less than a generation.

The US and Europe, Partnership or Allegiance? 

For John Bolton, a EU army is a stab "in the heart of Nato". His arguments promote the disillusioned rhetoric which lead to the crisis of 'the west'

Για τον Τζον Μπόλτον, ένας ανεξάρτητος ευρωστρατός είναι μια μαχαιριά «στην καρδιά του ΝΑΤΟ». Προειδοποιεί την Ευρώπη ότι η ώθησή της για «στρατηγική αυτονομία» θα μπορούσε να οδηγήσει στην απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων, αφήνοντας την Ευρώπη ανυπεράσπιστη ενάντια στις εχθρικές δυνάμεις. Ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Ντόναλντ Τραμπ, ο αυτοπροσδιοριζόμενος ως «γεράκι», μπορεί να έχει δίκιο για ορισμένα πράγματα. Ωστόσο, πολλά από τα επιχειρήματά του συνδέονται άμεσα στο παρελθόν, το οποίο και συνέβαλε στην κρίση που αντιμετωπίζει η Δύση σχετικά με τον σκοπό της

Μύθοι όπως το «Dolchstoßlegende» [σημείωση συντάκτη: Ο «μύθος της πισώπλατης μαχαιριάς» όπως είναι γνωστός στα ελληνικά], ένας μύθος από το 1918, προκαλούσαν πάντα ζημιά σε Γερμανία και Ευρώπη. Στόχος τους είναι να αποσπάσουν την προσοχή από τις πραγματικές συγκρούσεις και να προκαλέσουν συναισθήματα εναντίον κάποιων ύπουλων κακοποιών στοιχείων. Το σχήμα λόγου που επανεισάγεται τώρα στην ευρωπαϊκή πολιτική από τον πρώην σύμβουλο ασφαλείας των ΗΠΑ Τζον Μπόλτον δείχνει ταυτόχρονα πρόθεση και άγνοια.
Πιο πρόσφατα, η ιδιαίτερα προβεβλημένη διαμάχη μεταξύ του Γάλλου Προέδρου Μακρόν και της Γερμανίδας υπουργού Άμυνας Ανεγκρέτ Κραμπ- Καρενμπάουερ κατέδειξε ότι η συζήτηση για τη μελλοντική θέση της Ευρώπης στον κόσμο βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση έτυχε να συμπέσει με τις ολοένα και αυξανόμενες αμφιβολίες σχετικά με την αξιοπιστία των διατλαντικών δεσμών μεταξύ της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, ιδίως του ΝΑΤΟ. Σε αυτήν τη συζήτηση, ο Γάλλος πρόεδρος χρησιμοποιεί τη στρατηγική στροφή των Ηνωμένων Πολιτειών προς τον Ειρηνικό και τη μερική αναχώρησή τους από την Ευρώπη για να πλασάρει τη Γαλλία με πιο έντονο τρόπο ως την ηγέτιδα της Ευρώπης σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και στον τομέα της ασφάλειας. Με αυτό τον τρόπο η οικονομική και πολιτική κυριαρχία της Γερμανίας στην Ευρώπη, η οποία έχει αυξηθεί τα τελευταία δέκα χρόνια, τουλάχιστον ίσως να αντισταθμιστεί.
Πρόκειται επομένως για κάτι περισσότερο από απλώς ένα ερώτημα σχετικά με το πώς η Ευρώπη μπορεί να εξασφαλίσει και να ενισχύσει την αμυντική της ικανότητα. Γνωρίζοντας τον σκεπτικισμό, ιδίως των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης, για την αμυντική ετοιμότητα και ικανότητα που έχει η Ευρώπη σε αυτά τα ίδια - της Ανατολικής Ευρώπης - κράτη μέλη της ΕΕ, η θέση της Γερμανίας είναι επομένως διαφορετική από εκείνη της Γαλλίας. Η Γερμανία θέλει να ανανεώσει τη διατλαντική συμμαχία εντός και εκτός του ΝΑΤΟ, ώστε να μη διχάσει την Ευρώπη. Όμως, η μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης θέλει, την ίδια στιγμή, να ενισχύσει την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της Ευρώπης και, ως εκ τούτου, τη θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι του ΝΑΤΟ - και όχι σε αντίθεση με αυτό.
Όταν ένας πρώην σύμβουλος ασφαλείας και όψιμος επικριτής του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ απορρίπτει την ιδέα της «στρατηγικής αυτονομίας» για την Ευρώπη ως ψευδαίσθηση και βλέπει έναν στρατό της ΕΕ ως μια διχαστική δύναμη τόσο για το ΝΑΤΟ όσο και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, το πρώτο πράγμα με το οποίο τον αντικρούουμε είναι ένα γεγονός: είναι ακριβώς οι πολιτικές του πρώην εργοδότη του που έδωσαν την αφορμή για να ξεκινήσει αυτή η συζήτηση. Χωρίς τη συνεχή αμφισβήτηση του ΝΑΤΟ από τον Τραμπ και την πολιτική των εμπορικών κυρώσεων κατά των σημαντικότερων συμμάχων της Ευρώπης, η παρούσα συζήτηση πιθανότατα δε θα υπήρχε καν. Και αν κάποιος, όπως ο Τζον Μπόλτον, θα ήθελε να γίνει το ΝΑΤΟ στο μέλλον ένα μέσο παγκόσμιας παρέμβασης προς το συμφέρον των ΗΠΑ, είναι πιο πιθανό να αποδυναμώσει αυτήν την πολύ επιτυχημένη συμμαχία παρά να την ενισχύσει.
Στην πραγματικότητα, υπάρχουν καλοί λόγοι για να διατηρηθεί το ΝΑΤΟ και για να μην αφήσουμε την ανάπτυξη μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας στην Ευρώπη να μετατραπεί σε μια αντίθεσή του. Από τη μία πλευρά, ο Μπόλτον έχει δίκιο όταν επισημαίνει ότι το ΝΑΤΟ έχει τη δυνατότητα να εκτελεί στρατιωτικά καθήκοντα που η Ευρώπη ακόμα θα πρέπει πρώτα να αποκτήσει. Το σχέδιο του προέδρου Τραμπ για μια βιαστική απόσυρση στρατευμάτων από το Αφγανιστάν είναι ένα εύγλωττο παράδειγμα: γιατί η ανακοίνωση από μόνη της ήταν αρκετή για να βυθίσει τους Ευρωπαίους και τους ηγέτες του ΝΑΤΟ σε απόγνωση. Ήταν απολύτως σαφές ότι κανείς στην Ευρώπη δε θα είχε την πολιτική ή στρατιωτική δυνατότητα να καλύψει το κενό των Ηνωμένων Πολιτειών και των στρατιωτικών τους δυνατοτήτων στον Ινδοκαύκασο, ούτε καν μεσοπρόθεσμα.
Αντίθετα, το αίτημα του Μπόλτον για επέκταση του ΝΑΤΟ καταδεικνύει ότι στον κόσμο του 21ου αιώνα, ακόμη και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δε θα μπορούν πλέον να διατηρήσουν το ρόλο τους στην παγκόσμια πολιτική χωρίς συμμάχους. Οι διεθνείς άξονες εξουσίας έχουν από καιρό μετατοπιστεί πολύ προς τον Ινδο-Ειρηνικό. Ως εκ τούτου, το παιχνίδι του να παίζουν «μόνες τους μπόουλινγκ» [σημείωση συντάκτη: Η έκφραση παραπέμπει στο βιβλίο Bowling Alone του Ρομπερτ Πάτναμ] δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστικό ούτε για τις Ηνωμένες Πολιτείες ούτε για την Ευρώπη.
&nbsp;Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αναπτύξει τη δική της προβολή ισχύος. Από τη μία πλευρά, επειδή οι ΗΠΑ δε θα διαδραματίζουν πλέον τον μέχρι τώρα ρόλο τους στη γειτονιά της Ευρώπης, στην περιοχή της Μεσογείου και την Αφρική, καθώς η επικέντρωση τους στον Ειρηνικό είναι πολύ απαιτητική. Από την άλλη πλευρά, επειδή η συντριπτική πλειοψηφία του αμερικανικού πληθυσμού είναι πολύ κουρασμένη για να συνεχίσει να συμμετέχει σε «ατελείωτους πολέμους». Μέχρι στιγμής, μόνο αυταρχικές δυνάμεις όπως η Ρωσία, το Ιράν ή η Τουρκία σπεύδουν να καλύψουν το κενό που προέκυψε στη Μέση Ανατολή. Η Ευρώπη έχει παραμείνει μέχρι τώρα σε ρόλο θεατή. Αυτό πρέπει να αλλάξει.
&nbsp;Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να εγκαταλείψει την πολιτική αντίληψη του Μπόλτον για το ΝΑΤΟ. Με μια κοινή και ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική και μια πολιτική ασφάλειας, οι Ευρωπαίοι πρέπει να είναι σε θέση να αποφασίζουν μόνοι τους πώς αξιολογούν τις διεθνείς συγκρούσεις, πώς θέλουν να αντιδράσουν σε αυτές και, πως θα συμμετέχουν στην επίλυση συγκρούσεων εάν θέλουν να συμμετάσχουν. Αυτό, ωστόσο, δεν είναι αντίθετο προς το ΝΑΤΟ, αλλά μια ξεχωριστή και κυρίαρχη δύναμη μέσα στο ΝΑΤΟ. Και, πάνω απ 'όλα, αυτή είναι μια από τις συνέπειες του γεγονότος ότι η παγκόσμια τάξη του 20ού αιώνα έχει τελειώσει και δεν είναι φαίνεται να υπάρχει ακόμα μια καινούρια.
Σίγουρα υπάρχει αρκετό κοινό έδαφος μεταξύ των συμφερόντων της Ευρώπης και των ΗΠΑ στη διαμόρφωση αυτής της νέας παγκόσμιας τάξης - αλλά αυτά δεν είναι ταυτόσημα. Η συνεργασία που παρά ταύτα απαιτείται επειγόντως και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού και η επέκταση αυτής της συνεργασίας με άλλες δημοκρατικές βιομηχανικές χώρες, από την Ιαπωνία, τη Νέα Ζηλανδία και τη Νότια Κορέα μέχρι την Αυστραλία, απαιτεί μια ισότιμη εταιρική σχέση, όχι μια πρόσκληση για υποταγή. Η διατλαντική συμμαχία του αύριο αφορά μια εταιρική σχέση, όχι έναν όρκο πίστης και υποταγής.
Προκαλεί επίσης εντύπωση το γεγονός ότι ο Μπόλτον περιορίζει αυτήν την αποδυνάμωση της ΕΕ σε ένα και μόνο τομέα: τον στρατιωτικό. Αυτό είναι επίσης ξεκάθαρο από το γεγονός ότι εκτιμά την κατάσταση και τη λειτουργία της διατλαντικής σχέσης αποκλειστικά όσον αφορά στη στρατιωτική συνιστώσα, και αγνοεί εντελώς όλους τους άλλους τομείς της σχέσης μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης, καθώς και μεταξύ των κρατών της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν κερδήθηκε μόνο με στρατιωτικά μέσα, ούτε αποδείχθηκε ότι ο στρατός ήταν το κατάλληλο μέσο για την επίτευξη των στόχων που τέθηκαν στο Ιράκ ή στο Αφγανιστάν. Αυτό απαιτεί - και αυτή η γνώμη δεν είναι ευρωπαϊκή φαντασίωση, αλλά μια διατλαντική εμπειρία - κάτι πολύ περισσότερο από σκληρά, στρατιωτικά μέσα δράσης. Μέσα που έχει σίγουρα στη διάθεσή της η ΕΕ και τα οποία συντονίζει και χρησιμοποιεί στην πρακτική της συνεργασία με το ΝΑΤΟ.
&nbsp;Πολύ πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι το γεγονός ότι η επιτυχία της «Δύσης» στο παρελθόν δεν οφείλεται στο γεγονός ότι διατήρησε την ασφάλεια στον κόσμο με στρατιωτικά μέσα - αλλά στο ότι το ΝΑΤΟ προστάτευε μια έννοια της τάξης που επικεντρώνεται στην ελευθερία αντί στον εξαναγκασμό· στη δικαιοσύνη αντί για την εξουσία· στη συμμετοχή αντί για την αυταρχικότητα· και στα γεγονότα αντί για την προπαγάνδα εναντίον του ίδιου του πληθυσμού της. Και ακριβώς αυτές οι αξίες αμφισβητούνται και απειλούνται σήμερα περισσότερο από ποτέ.
Είναι αλήθεια ότι αυτή η απειλή προέρχεται επίσης από κράτη των οποίων η έννοια της τάξης βασίζεται σε συστήματα αξιών διαφορετικά από τα δικά μας. Ωστόσο, μετά από τα γεγονότα στην Ουάσινγκτον πριν από λίγες ημέρες, κατέστη σαφές ότι το μέλλον του φιλελεύθερου, δημοκρατικού κρατικού μοντέλου απειλείται πρωτίστως από το εσωτερικό του. Έχει χάσει την αξιοπιστία του απέναντι στον ίδιο του τον πληθυσμό. Και αυτό ισχύει για όλα τα κράτη της «παλιάς Δύσης», τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Αυτό δεν απαιτούσε την παρέμβαση εξωτερικών δυνάμεων. Μόνο όταν οι δημοκρατικές κοινωνίες καταφέρουν πάλι να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες κοινωνικές προκλήσεις - από την κλιματική αλλαγή μέχρι ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης και νομιμότητας - με τέτοιο τρόπο ώστε να πείσουν εσωτερικά, θα ανακτήσουν την ανθεκτικότητα και την ελκυστικότητά τους. Οι στρατιωτικές ικανότητες από μόνες τους δεν αρκούν για να το επιτύχουν αυτό.
Αυτό που βγαίνει σαν συμπέρασμα, υπό το πρόσχημα της υπεράσπισης του ΝΑΤΟ, είναι στην πραγματικότητα η λογική συνέχεια μιας κοσμοθεωρίας που διαμορφώνεται στις ΗΠΑ: ο κόσμος ως αρένα και ως πεδίο μάχης στο οποίο ηγούνται οι μεγάλοι παίκτες και οι μικρότεροι ακολουθούν. Ως προς αυτό, ο Μπόλτον ακολουθεί την πολιτική του πρώην εργοδότη του, η οποία στράφηκε κατά της κυριαρχίας της Ευρώπης. Και κατ' αυτόν τον τρόπο, παραμένει πιστός στον εαυτό του. Τι πρέπει να περιμένει η Ευρώπη από κάποιον που θεωρεί ότι τα Ηνωμένα Έθνη είναι περιττά, που υποστηρίζει την αδιαμφισβήτητη αξίωση των Ηνωμένων Πολιτειών να ηγούνται και που εξακολουθεί να θεωρεί δικαιολογημένες τις ανεπιτυχείς στρατιωτικές επιχειρήσεις της χώρας του, παρόλο που κατέληξαν να δώσουν ώθηση σε τρομοκρατικές οργανώσεις;
Πιθανότατα να είναι υπερβολικό να ζητάμε από έναν αντίπαλο της πολυμερούς πολιτικής να δείξει κατανόηση για μια συμμαχία κρατών στην οποία υπάρχουν 27 έθνη με ίσα δικαιώματα, της οποίας το μυστικό της επιτυχίας έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι δεν προωθούν τυφλή υποταγή, αλλά μάλλον ενέργειες που βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και την ισορροπία συμφερόντων. Και η ιστορία τους δείχνει ότι τα έθνη μπορούν από άσπονδοι εχθροί να γίνουν πραγματικοί συνεργάτες και φίλοι σε διάστημα μικρότερο της μιας γενιάς.

ΗΠΑ και Ευρώπη, εταιρική σχέση ή τυφλή υποταγή;

Για τον Τζον Μπόλτον ο ευρωστρατός είναι μαχαιριά «στην καρδιά του ΝΑΤΟ». Τα όσα λέει παραπέμπουν στη ρητορική που οδήγησε τη Δύση σε κρίση

Dla Johna Boltona niezależna armia UE to cios "w serce NATO". Ostrzega on Europę, że jej dążenie do "strategicznej autonomii" może doprowadzić do wycofania amerykańskich wojsk i pozostawić ją bezbronną wobec wrogich sił. Były doradca Donalda Trumpa ds. bezpieczeństwa narodowego i samozwańczy "jastrząb" w pewnych kwestiach może mieć rację. Jednak wiele jego argumentów odnosi się bezpośrednio do przeszłości, która przyczyniła się do zachodniego kryzysu w wyznaczaniu celu.

Mity takie jak "Dolchstoßlegende", legenda o ciosie w plecy z 1918 roku, zawsze powodowały w Niemczech i w Europie nieszczęścia. Ich celem jest odwracanie uwagi od prawdziwych konfliktów i wyzwalanie emocji skierowanych przeciwko domniemanym przebiegłym czarnym charakterom. Wprowadzając ten trop ponownie do europejskiej polityki, były doradca ds. bezpieczeństwa USA John Bolton jednocześnie zdradza swoje intencje i ignorancję.
Głośny ostatnio spór pomiędzy prezydentem Francji Emanuelem Macronem a niemiecką minister obrony Annegret Kramp-Karrenbauer pokazał, że debata na temat przyszłego miejsca Europy w świecie toczy się pełną parą. Wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej zbiegło się w czasie z rosnącymi wątpliwościami co do wiarygodności transatlantyckiej więzi między Europą a Stanami Zjednoczonymi, w szczególności w ramach NATO. W tej dyskusji prezydent Francji wykorzystuje strategiczny zwrot Stanów Zjednoczonych w kierunku Pacyfiku i ich częściowe oddalenie się od starego kontynenty, by umocnić pozycję Francji jako silnego lidera w dziedzinie spraw zagranicznych i bezpieczeństwa Europy. Ma to dawać szansę na zrównoważenie gospodarczej i politycznej dominacji Niemiec w Europie, która wzrosła w ciągu ostatnich dziesięciu lat.
Dotyczy to więc czegoś więcej niż tylko sposobu, w jaki Europa może zabezpieczyć i wzmocnić swój potencjał obronny. Zdając sobie sprawę ze sceptycyzmu, przede wszystkim krajów Europy Wschodniej, co do gotowości i zdolności Europy do obrony wschodniej części jej terytorium, Niemcy mają inne stanowisko, niż Francuzi: chcą odnowić sojusz transatlantycki zarówno w ramach NATO, jak i poza nim, ponieważ nie chcą tworzyć podziałów w Europie. Największy kraj UE chce wzmocnić wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa i właśnie dlatego widzi Europę jako integralną część NATO - a nie w opozycji do niego.
Były doradca ds. bezpieczeństwa prezydenta Stanów Zjednoczonych Donalda Trumpa, który z czasem stał się jego krytykiem, neguje ideę "strategicznej autonomii" Europy jako iluzję i postrzega armię UE jako źródło podziałów zarówno w NATO, jak i w samej UE. Pierwszym kontrargumentem, który należy mu przestawić jest to, że u źródła tej debaty w dużej mierze leży polityka jego byłego przełożonego. Bez stałego kwestionowania NATO przez Trumpa i jego polityki sankcji handlowych skierowanych przeciwko najważniejszym sojusznikom Europy, obecna dyskusja prawdopodobnie nie miałaby miejsca. Więc każdy, kto tak jak John Bolton chciałby w przyszłości widzieć NATO jako instrument globalnych interwencji w interesie Stanów Zjednoczonych, w rzeczywistości będzie niszczył ten bardzo udany sojusz, zamiast go wzmacniać.
W istocie istnieją dobre powody, aby zachować NATO i nie pozwolić, by rozwój wspólnej polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa w Europie stał się wewnętrzną sprzecznością. Z jednej strony, Bolton ma rację, gdy zauważa, że NATO może wykonywać zadania wojskowe, do których Europa musi się najpierw przygotować. Wymownym tego przykładem jest plan prezydenta Trumpa dotyczący pośpiesznego wycofania wojsk z Afganistanu: sama zapowiedź wystarczyła, by pogrążyć Europejczyków i przywódców NATO w desperacji. Zbyt jasne było, że nikt w Europie nie będzie w stanie politycznie ani militarnie wypełnić funkcji Stanów Zjednoczonych i ich potencjału wojskowego w Hindukuszu, nawet w perspektywie średnioterminowej.
Natomiast apel Boltona o ekspansję NATO pokazuje, że w świecie XXI wieku nawet Stany Zjednoczone nie będą już w stanie utrzymać swojej roli w polityce światowej bez sojuszników. Międzynarodowe osie władzy już dawno przesunęły się zbyt daleko w kierunku Indo-Pacyfiku. Dlatego też gra w pojedynkę nie jest szczególnie atrakcyjna ani dla Stanów Zjednoczonych, ani dla Europy.
Jednak Unia Europejska musi rozwinąć również własne możliwości projektowania siły. Z jednej strony, Stany Zjednoczone nie będą już odgrywały swojej dotychczasowej roli w sąsiedztwie Europy, w regionie śródziemnomorskim i w Afryce, ponieważ koncentracja na Pacyfiku jest zbyt absorbująca. Z drugiej strony, ponieważ ogromna większość populacji Ameryki jest zbyt zmęczona ciągłym angażowaniem się w "niekończące się wojny". Dotychczas jedynie autorytarne mocarstwa, takie jak Rosja, Iran czy Turcja, zajmowały próżnię, która powstała na Bliskim Wschodzie. Europa do tej pory pozostawała w roli widza. To musi się zmienić.
Idąc dalej, Unia Europejska musi porzucić polityczną koncepcję NATO zaproponowaną przez Boltona. Dzięki wspólnej i niezależnej polityce zagranicznej i polityce bezpieczeństwa Europejczycy muszą mieć możliwość samodzielnego decydowania o tym, jak klasyfikują konflikty międzynarodowe, jak chcą na nie reagować, a jeśli chcą uczestniczyć w ich rozwiązywaniu, to jak chcą to robić. Nie stoi to jednak w sprzeczności z NATO, to w istocie odrębna i suwerenna władza w obrębie sojuszu. A przede wszystkim jest to konsekwencja tego, że podczas gdy dwudziestowieczny światowy ład zakończył się, nowy nie jest jeszcze widoczny.
Interesy Europy i USA w kształtowaniu tego nowego ładu światowego są z pewnością w dużej mierze zbieżne - ale nie są identyczne. Współpraca, która jest jednak pilnie potrzebna po obu stronach Atlantyku, a także jej rozszerzenie na inne demokratyczne uprzemysłowione kraje, od Japonii, Nowej Zelandii i Korei Południowej po Australię, wymaga partnerstwa na równych prawach, a nie wezwania do wierności. W transatlantyckim sojuszu jutra chodzi o partnerstwo, a nie o lojalność.
Uderzające jest również to, że Bolton sprowadza osłabienie UE do jednego aspektu: wojska. Mierzy stan i funkcjonowanie stosunków transatlantyckich wyłącznie w kategoriach militarnych i całkowicie ignoruje wszystkie inne obszary stosunków między USA i Europą, jak również między państwami UE a Wielką Brytanią. Zimna wojna nie została wygrana wyłącznie środkami wojskowymi, ani też samo wojsko nie okazało się instrumentem wystarczającym do osiągnięcia celów wyznaczonych w Iraku czy Afganistanie. Potrzeba do tego - i przekonanie to nie jest europejską fantazją, ale transatlantyckim doświadczeniem - znacznie więcej, niż wyłącznie bezpośrednich środków militarnych. Środkami takimi z pewnością dysponuje UE, która koordynuje i wykorzystuje je również w swojej praktycznej pracy z NATO.
Znacznie ważniejszy jest jednak fakt, że sukces "Zachodu" w przeszłości nie wynikał z jego militarnej przewagi nad światem zewnętrznym, ale z tego, że NATO opowiadało się za koncepcją ładu, która skupiała się na wolności zamiast na przymusie; na sprawiedliwości zamiast na władzy; na współpracy, a nie na autokracji; oraz na faktach, a nie na propagandzie wymierzonej we własnych obywateli. I to właśnie te wartości są dziś kwestionowane i zagrożone bardziej niż kiedykolwiek.
Prawdą jest, że zagrożenie to pochodzi również ze strony państw, których pojęcie porządku opiera się na innych niż nasze systemach wartości. Jednak po wydarzeniach w Waszyngtonie kilka dni temu stało się jasne, że przyszłość liberalnego, demokratycznego modelu państwa jest zagrożona przede wszystkim od wewnątrz. Stracił on wiarygodność wśród własnej populacji. Dotyczy to wszystkich państw "starego zachodu", zarówno w Europie, jak i w Ameryce. Nie wymagało to ingerencji sił zewnętrznych. Tylko wtedy, gdy demokratyczne społeczeństwa po raz kolejny zdołają poradzić sobie z głównymi zadaniami społecznymi - od zmian klimatycznych po kwestie sprawiedliwości społecznej - w taki sposób, że będą przekonujące wewnętrznie, same odzyskają swoją odporność i atrakcyjność. Same zdolności wojskowe nie wystarczą, aby to osiągnąć.
To, co słyszymy w obronie NATO, jest w rzeczywistości konsekwencją ukształtowanego w USA światopoglądu, zgodnie z którym świat jest areną i polem bitwy, w którym przewodzą wielcy gracze, za którymi podążać muszą mniejsi. W ten sposób Bolton podąża za polityką swojego byłego przełożonego, która skierowana była przeciwko suwerenności Europy. I czyniąc to, pozostaje wierny sobie. Czego Europa może oczekiwać od kogoś, kto uważa ONZ za zbyteczne, opowiada się za niepodzielnym roszczeniem do przywództwa Stanów Zjednoczonych i kto nadal broni zasadności nieudanych operacji wojskowych swojego kraju, choć doprowadziły one do powstania organizacji terrorystycznych?
Wymaganie od przeciwnika polityki multilateralnej zrozumienia dla sojuszu państw, składającego się z 27 członków o równych prawach, których sukces opiera się właśnie na tym, że nie promują lojalności, ale raczej działania oparte na wzajemnym szacunku i równowadze interesów, to prawdopodobnie proszenie o zbyt wiele. Historia tych państw pokazuje, że narody mogą przejść od gorzkiej wrogości do partnerstwa i przyjaźni na przestrzeni mniej, niż jednego pokolenia.

USA i Europa - partnerzy czy sojusznicy?

Dla Johna Boltona armia UE to cios "w serce NATO". Jednak jego argumenty promują cyniczną retorykę, która doprowadziła do kryzysu "Zachodu".

Para John Bolton, un ejército independiente de la UE sería una puñalada en el corazón de la OTAN. Advierte que impulsar la autonomía estratégica de la comunidad podría llevar a EE.UU. a retirar sus tropas y a dejarla indefensa frente a potencias hostiles. El exasesor de Seguridad Nacional de Donald Trump y "halcón" confeso puede tener razón en ciertas cosas, pero muchos de sus argumentos apuntan al pasado y contribuyen a la crisis del papel de Occidente

Mitos como la dolchstoßlegende, la leyenda de la puñalada en la espalda de 1918, siempre han causado daño en Alemania y Europa. Están destinados a distraer de los conflictos reales y a despertar emociones contra villanos en apariencia retorcidos. La figura que reintroduce ahora el exasesor de Seguridad Nacional de Estados Unidos, John Bolton, muestra a la vez intención e ignorancia.
Una reciente discusión de altísimo perfil entre el presidente francés Emmanuel Macron y la ministra de Defensa alemana Annegret Kramp-Karrenbauer ha mostrado que el debate sobre el futuro lugar de Europa en el mundo está en auge. La salida del Reino Unido de la Unión Europea ha coincidido con las dudas crecientes sobre la fiabilidad de los lazos transatlánticos entre el continente y Estados Unidos, en particular dentro de la OTAN. En este debate, el presidente francés aprovecha el giro estratégico de Estados Unidos hacia el Pacífico y su salida parcial de Europa para posicionar a Francia como líder continental en seguridad y asuntos exteriores. El dominio económico y político de Alemania en Europa, que ha aumentado en los últimos diez años, debe por lo menos ser compensado.
La cuestión va más allá de cómo Europa puede asegurar y reforzar su capacidad de defensa. Ante el escepticismo en los países de Europa del Este hacia la preparación y la capacidad de defensa comunitaria, la posición de Alemania es por tanto diferente a la de Francia. Alemania quiere renovar la alianza transatlántica dentro y fuera de la OTAN para no dividir a Europa, pero también quiere fortalecer la política exterior y de seguridad común del continente, que ve como parte integral de la propia OTAN y no como rival.
Cuando un exasesor de seguridad y crítico a posteriori del presidente de Estados Unidos, Donald Trump, descarta la idea de la autonomía estratégica de Europa como una ilusión y ve un ejército de la UE como una fuerza divisoria para la OTAN y la propia comunidad, tiene de entrada un hecho en contra. Fueron las políticas de su antiguo empleador las que, en gran medida, pusieron este debate sobre la mesa. Si Trump no hubiera cuestionado de forma permanente a la OTAN y hubiera aplicado una dura política de sanciones comerciales contra los aliados más importantes de Europa, el debate actual probablemente no existiría. Y cualquiera que, igual que John Bolton, quisiera ver a la OTAN como un instrumento de intervención global estadounidense, es más probable que quiera deshacer esta alianza tan exitosa en vez de reforzarla.
De hecho, hay buenos motivos para preservar la OTAN y no dejar que el desarrollo de una política exterior y de seguridad común en Europa se le oponga. Por un lado, Bolton tiene razón al señalar que la OTAN puede realizar tareas militares que Europa tendría que desarrollar primero. El plan de Trump de una retirada precipitada de tropas en Afganistán es un buen ejemplo: el solo anuncio fue suficiente para desesperar a los europeos y a los líderes de la alianza. Estaba claro que nadie en Europa sería política o militarmente capaz de cumplir el papel de Estados Unidos y sus capacidades militares en la zona del Hindukush, incluso a mediano plazo.
Por el contrario, el llamamiento de Bolton a extender la OTAN indica que, en el mundo del siglo XXI, ni siquiera Estados Unidos podrá mantener su papel en la política global sin aliados. Los ejes de poder internacionales se han desplazado hacia el Indo-Pacífico, y el juego en solitario ya no es atractivo ni para Estados Unidos ni para Europa.
Sin embargo, la UE debe desarrollar su propia proyección de poder, porque Estados Unidos ya no desempeñará su papel anterior en la comunidad, en el Mediterráneo y en África —pues la concentración en el Pacífico le consume— y porque la gran mayoría de la población estadounidense está harta de guerras interminables. Hasta ahora, solo potencias autoritarias como Rusia, Irán o Turquía están entrando en el vacío que surgió en Oriente Medio. Europa se ha mantenido hasta ahora como espectadora, y eso debe cambiar.
Más allá de eso, Europa debe abandonar el concepto político de Bolton sobre la OTAN. Con una política exterior y de seguridad común e independiente, los europeos deben poder decidir cómo clasifican los conflictos internacionales, cómo quieren reaccionar ante ellos y cómo participan en su resolución, si quieren hacerlo. Esto no contradice a la OTAN; es un poder separado y soberano dentro de la misma y, sobre todo, es la consecuencia de que haya terminado el orden mundial del siglo XX y de que el nuevo aún sea invisible.
Europa y Estados Unidos tienen intereses comunes para conformar este nuevo orden mundial, pero no son idénticos. La cooperación necesaria con urgencia a ambos lados del Atlántico y su extensión a otros países industrializados y democráticos (Japón, Nueva Zelanda, Corea del Sur, Australia...) requiere una asociación entre iguales, no un llamado a la lealtad. La alianza transatlántica del mañana será una asociación, no se trata de lealtad.
También sorprende que Bolton reduzca el debilitamiento de la UE a lo militar. Él mide el Estado y el funcionamiento de la relación transatlántica solo en esos términos e ignora las demás áreas de la relación entre Estados Unidos y Europa, y entre los Estados de la UE y el Reino Unido. La Guerra Fría no se ganó solo con medios militares, ni tampoco las fuerzas por sí solas fueron un instrumento adecuado para alcanzar los objetivos en Irak o Afganistán. El asunto va más allá de lo militar, y no es una opinión de fantasía europea, sino de experiencia transatlántica. La UE tiene esos medios a su disposición y los utiliza en su trabajo práctico con la OTAN.
Mucho más importante, sin embargo, es saber que Occidente triunfó no por mantener al mundo a raya en lo militar, sino porque la OTAN protegió un concepto de orden que se centraba en la libertad en lugar de la coacción, la justicia en lugar del poder, la participación en lugar de la autocracia y los hechos en lugar de la propaganda contra su propia población. Ahora estos valores se cuestionan y están amenazados más que nunca.
Es cierto que esta amenaza también proviene de Estados con un concepto de orden basado en sistemas de valores diferentes al nuestro. Pero, a raíz de los acontecimientos recientes en Washington, se ha puesto de manifiesto que la amenaza al futuro del Estado liberal y democrático es sobre todo interna. El modelo ha perdido credibilidad entre su propia población en todos los Estados del viejo Oeste, en Europa y Estados Unidos. No hizo falta la interferencia de poderes externos. Solo cuando las sociedades democráticas logren abordar de nuevo las principales tareas sociales —desde el cambio climático hasta las cuestiones de justicia y equidad social— de manera convincente en el plano interno, recuperarán su resistencia y atractivo. Las capacidades militares no bastan.
Bajo el manto de la defensa de la OTAN, sigue la continuación de una visión global estadounidense, es decir, tomar el mundo como un campo de batalla donde los grandes lideran y los pequeños van detrás. Ahí Bolton sigue la política de su antiguo jefe, dirigida contra la soberanía de Europa. Al hacerlo permanece fiel a sí mismo. ¿Qué debe esperar Europa de alguien que considera superfluas las Naciones Unidas, que reivindica el liderazgo de Estados Unidos y que aún justifica las operaciones militares infructuosas de su país, aunque hayan dado lugar a organizaciones terroristas?
Sería mucho pedir que un opositor a la política multilateral comprendiera una alianza de Estados entre veintisiete naciones con igualdad de derechos, cuyo éxito radica no en promover la lealtad, sino acciones basadas en el respeto mutuo y el equilibrio de intereses. La historia de la UE demuestra que las naciones pueden pasar de la amarga enemistad a una sociedad amistosa en menos de una generación.

Estados Unidos y Europa: ¿asociación o lealtad? 

Para John Bolton, un ejército europeo afectaría gravemente a la OTAN, pero sus argumentos promueven una retórica que evidencia la crisis de Occidente

Pour John Bolton, une armée européenne indépendante serait « un poignard pointé sur le cœur de l'OTAN ». Il avertit l'Europe que sa poussée pour une « autonomie stratégique » pourrait conduire au retrait des troupes américaines, laissant l'Europe sans défense contre les puissances hostiles. L'ancien conseiller à la sécurité nationale de Donald Trump et « faucon » assumé pourrait avoir raison sur certains points. Et pourtant, nombre de ses arguments se réfèrent directement au passé, qui a contribué à la crise de sens de l'Occident.

Des mythes comme celui de la « Dolchstoßlegende », la légende du coup de poignard dans le dos de 1918, ont toujours été source de malheurs en Allemagne et en Europe. Ils sont destinés à détourner l'attention des vrais conflits et à susciter des émotions contre des méchants d'apparence perfides. La réintroduction de ce stéréotype aujourd'hui dans la politique européenne par l'ancien conseiller américain à la sécurité John Bolton est à la fois le signe d'un dessein et d'une ignorance.
Plus récemment, la prise de bec très médiatisée entre le président français Macron et la ministre allemande de la Défense Annegret Kramp-Karrenbauer a montré que le débat sur la place future de l'Europe dans le monde bat son plein. Le départ de la Grande-Bretagne de l'Union européenne a coïncidé avec des doutes croissants sur la fiabilité des liens transatlantiques entre l'Europe et les États-Unis, notamment au sein de l'OTAN. Dans cette discussion, le président français utilise le virage stratégique des États-Unis vers le Pacifique et son départ partiel de l'Europe pour positionner plus fortement la France comme leader européen en matière d'affaires étrangères et de sécurité. La domination économique et politique de l'Allemagne en Europe, qui s'est accrue au cours des dix dernières années, doit ainsi être au moins compensée.
Il ne s'agit donc pas seulement de savoir comment l'Europe peut sécuriser et renforcer sa capacité de défense. Connaissant le scepticisme, notamment en Europe de l'Est, à l'égard de la capacité et de l'état de préparation de l'Europe en matière de défense dans les États d'Europe centrale et orientale membres de l'UE, la position de l'Allemagne est donc différente de celle de la France. L'Allemagne veut renouveler l'alliance transatlantique au sein et en dehors de l'OTAN afin de ne pas diviser l'Europe. Mais le plus grand pays d'Europe veut en même temps renforcer la politique étrangère et de sécurité commune de l'Europe et la considère donc comme une partie intégrante de l'OTAN - et non pas comme une opposition à celle-ci.
Lorsqu'un ancien conseiller à la sécurité et critique tardif du président américain Donald Trump rejette l'idée d'une « autonomie stratégique » pour l'Europe comme étant une illusion, et considère le projet d'une armée européenne comme une force de division à la fois pour l'OTAN et pour l'Union européenne elle-même, la première chose à faire est de lui opposer un fait : ce sont précisément les politiques de son ancien employeur qui ont largement lancé ce débat. Sans la remise en question permanente de l'OTAN par Donald Trump et sa politique de sanctions commerciales à l'encontre des principaux alliés de l'Europe, la discussion actuelle n'existerait probablement pas. Et quiconque, tout comme John Bolton, voudrait voir l'Alliance atlantique à l'avenir comme un instrument d'intervention mondiale dans l'intérêt des États-Unis, est plus susceptible d'aboutir à la destruction de cette alliance très réussie qu'à son renforcement.
En fait, il y a de bonnes raisons de préserver l'OTAN et de ne pas laisser le développement d'une politique étrangère et de sécurité commune en Europe en devenir la contradiction. D'une part, M. Bolton a raison lorsqu'il souligne que l'OTAN peut accomplir des tâches militaires que l'Europe devrait d'abord mettre en place. Le plan du président américain Trump de retrait précipité des troupes en Afghanistan en est un exemple éloquent : car cette annonce a suffi à elle seule à plonger les Européens et les dirigeants de l'OTAN dans le désespoir. Il était trop évident que personne en Europe ne serait politiquement ou militairement capable de remplir le rôle des États-Unis et de leurs capacités militaires dans l'Hindou Koush, même à moyen terme.
À l'inverse, l'appel de John Bolton à l'expansion de l'OTAN indique que dans le monde du XXIe siècle, même les États-Unis d'Amérique ne pourront plus maintenir leur rôle dans la politique mondiale sans alliés. Les axes de pouvoir internationaux se sont depuis longtemps trop déplacés vers l'Indo-Pacifique. Par conséquent, le jeu du « bowling alone » (littéralement « jouer au bowling seul », référence au livre « Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community », de Robert Putnam, ndlr) n'est pas particulièrement attrayant, ni pour les États-Unis, ni pour l'Europe.
Et pourtant, l'Union européenne doit développer sa propre projection de puissance. D'une part, parce que les États-Unis ne joueront plus leur rôle antérieur dans le voisinage de l'Europe, dans la région méditerranéenne et en Afrique, car la concentration sur le Pacifique est trop exigeante. D'autre part, parce que la grande majorité de la population américaine est trop fatiguée pour continuer à s'engager dans des « guerres sans fin ». Jusqu'à présent, seules des puissances autoritaires telles que la Russie, l'Iran ou la Turquie s'immiscent dans le vide qui a émergé au Moyen-Orient. L'Europe est restée jusqu'à présent dans le rôle de spectateur. Cela doit changer.
Plus que cela, l'Union européenne doit abandonner le concept politique de M. Bolton sur l'OTAN. Avec une politique étrangère et de sécurité commune et indépendante, les Européens doivent pouvoir décider eux-mêmes comment ils classent les conflits internationaux, comment ils veulent y réagir et, s'ils veulent participer à la résolution des conflits, comment ils veulent s'y prendre. Il ne s'agit toutefois pas d'une contradiction avec l'OTAN, mais d'un pouvoir distinct et souverain au sein de l'OTAN. Et, surtout, c'est la conséquence du fait que l'ordre mondial du XXe siècle est terminé et qu'un nouvel ordre n'est pas encore visible.
Il existe certainement de nombreux points communs entre les intérêts de l'Europe et des États-Unis dans l'élaboration de ce nouvel ordre mondial - mais ils ne sont pas identiques. La coopération qui est néanmoins nécessaire de toute urgence des deux côtés de l'Atlantique, et l'extension de cette coopération à d'autres pays industrialisés démocratiques, du Japon, de la Nouvelle-Zélande et de la Corée du Sud à l'Australie, exige un partenariat sur un pied d'égalité, et non un appel à l'allégeance. L'alliance transatlantique de demain est une affaire de partenariat, et non d'allégeance.
Il est également frappant de constater que John Bolton réduit cet affaiblissement de l'UE à un seul instrument : le militaire. Cela est également évident du fait qu'il mesure l'état et le fonctionnement de la relation transatlantique uniquement en termes de composante militaire, et qu'il ignore complètement tous les autres domaines de la relation entre les États-Unis et l'Europe, ainsi qu'entre les États de l'UE et le Royaume-Uni. La guerre froide n'a pas été gagnée par les seuls moyens militaires, et l'armée seule ne s'est pas révélée être un instrument approprié pour atteindre les objectifs fixés en Irak ou en Afghanistan. Cela nécessite - et cet avis n'est pas une fantaisie européenne, mais une expérience transatlantique - bien plus que des moyens d'action militaires. Des moyens dont l'UE dispose certainement et qu'elle coordonne et utilise également dans son travail pratique avec l'OTAN.
Mais ce qui est beaucoup plus important, c'est que le succès de « l'Occident », dans le passé, n'était pas dû au fait qu'il tenait le monde à distance militairement, mais au fait que l'OTAN protégeait un concept d'ordre axé sur la liberté plutôt que sur la coercition, sur la justice plutôt que sur le pouvoir, sur la participation plutôt que sur l'autocratie, et sur les faits plutôt que sur la propagande contre sa propre population. Et ce sont précisément ces valeurs qui sont aujourd'hui plus que jamais remises en question et menacées.
Il est vrai que cette menace provient également d'États dont le concept d'ordre est basé sur des systèmes de valeurs différents du nôtre. Cependant, à la suite des événements survenus à Washington, il y a quelques jours, il est apparu clairement que l'avenir du modèle d'État libéral et démocratique est surtout menacé de l'intérieur. Il a perdu de sa crédibilité auprès de sa propre population. Et cela est vrai dans tous les États du « vieil Ouest », en Europe comme en Amérique. Cela n'a pas nécessité l'intervention de puissances extérieures. Ce n'est que lorsque les sociétés démocratiques parviendront à nouveau à traiter les grandes tâches sociales - du changement climatique aux questions d'équité et de justice sociales - de manière convaincante sur le plan interne, qu'elles retrouveront elles-mêmes leur résilience et leur attractivité. Les capacités militaires ne suffisent pas à elles seules pour y parvenir.
Ce qui apparaît, sous le couvert de la défense de l'OTAN, est en fait la continuation d'une vision du monde façonnée aux États-Unis : le monde comme une arène et un champ de bataille dans lequel les grands acteurs mènent et les plus petits doivent suivre. En cela, John Bolton suit la politique de son ancien employeur, qui était dirigée contre la souveraineté de l'Europe. Et ce faisant, il reste fidèle à lui-même. Que doit attendre l'Europe de quelqu'un qui considère les Nations unies comme superflues, qui plaide pour la revendication sans partage du leadership des États-Unis et qui considère toujours que les opérations militaires infructueuses de son pays sont justifiées, même si elles ont fini par donner naissance à des organisations terroristes ?
Ce serait probablement trop demander que d'attendre d'un opposant à la politique multilatérale qu'il fasse preuve de compréhension à l'égard d'une alliance d'États dans laquelle il y a 27 nations ayant des droits égaux, dont le secret de la réussite réside précisément dans le fait qu'ils ne favorisent pas l'allégeance, mais plutôt des actions fondées sur le respect mutuel et l'équilibre des intérêts. Et leur histoire montre que les nations peuvent passer d'une inimitié amère à être des partenaires et amis en moins d'une génération.

Les États-Unis et l'Europe, partenariat ou allégeance ? 

Pour John Bolton, une armée européenne serait un « poignard pointé sur le cœur de l'OTAN ». Une vision du passé aux sources de la crise de l'Occident.

Sigmar Gabriel

The US and Europe, Partnership or Allegiance?