Schon lange vertritt Deutschland die Haltung, dass für die Kriegsverbrechen in Griechenland Reparationen gezahlt worden seien. Das stimmt so nicht.

Am 6. April jährt sich zum 80. Mal der deutsche Angriff auf Griechenland. Und nach wie vor sind die deutschen Verbrechen im Zweiten Weltkrieg im kollektiven Gedächtnis der Griechinnen und Griechen tief verankert. Zugleich ist die Bereitschaft Deutschlands bis heute beschämend gering, Griechenland für die Zerstörung und Ausplünderung des Landes und das den Menschen zugefügte Leid zu entschädigen. Griechenland war, außer als Ferienland, erstaunlich lange aus dem Blickfeld der meisten Deutschen geraten.
Erst der Konflikt zwischen beiden Ländern zur Schuldenkrise vor gut zehn Jahren hatte den Nebeneffekt, dass Deutsche sich zunehmend für Griechenland interessierten und die beiden Staaten sich – paradoxerweise – nähergekommen sind. Die neue Aufmerksamkeit gegenüber Griechenland holt aber auch den lange verdrängten Besatzungsterror ins Bewusstsein der Nachgeborenen. Und mit wachsendem Zeitabstand erscheinen die von Deutschland begangenen Verbrechen gegen die Menschlichkeit nicht geringer, sie werden vielmehr durch zunehmendes Wissen und neue Bewertungen immer größer. Und so wächst auch die Einsicht, dass weitere Kompensationen dringend geboten sind.
Erst am 4. Juni 2019 forderte angesichts dessen das griechische Außenministerium die Bundesregierung in einer Verbalnote erneut zu Verhandlungen über Entschädigungs- und Reparationsforderungen auf. Doch obwohl auch hierzulande mittlerweile selbst Politiker und Politikerinnen die Massaker der deutschen Wehrmacht und Waffen-SS an der griechischen Zivilbevölkerung als Kriegsverbrechen und als Verbrechen gegen die Menschlichkeit bezeichnen, beschränkte sich die offizielle Antwort aus Berlin auf drei lapidare Sätze: „Nach Auffassung der Bundesregierung ist die Reparationsfrage abgeschlossen. Die Position der Bundesregierung ist unverändert. Sie beabsichtigt daher nicht, in Verhandlungen über dieses Thema einzutreten.“
<h3>Die deutsche Schizophrenie</h3>
Wir haben es mit einer fast absurden Situation zu tun: Die Verbrechen werden nicht länger geleugnet, aber daraus folgt keine Änderung des Verhaltens. Dieses Auseinanderfallen von Einsicht und Handeln grenzt an politische Schizophrenie. Eine solche kognitive Dissonanz drängt nach Auflösung, sie lässt sich nicht auf Dauer aushalten.
Wie aber kommt die Bundesregierung zu ihrer Position? Auf der Londoner Schuldenkonferenz 1953 wurde die Klärung der Reparationsforderungen aller anspruchsberechtigten Länder auf die Zeit nach einem Friedensvertrag vertagt. Doch als 1960 der Druck von elf westeuropäischen Ländern, die Deutschland im Zweiten Weltkrieg okkupiert hatte, zu groß wurde, ließ sich die Bundesrepublik darauf ein, bilaterale Verträge über „freiwillige Leistungen“ abzuschließen. Griechenland erhielt aufgrund eines solchen Abkommens 115 Mio. DM für NS-Verfolgte. Bei etwa 100 000 bewilligten Anträgen bedeutete das pro Person eine Entschädigung von durchschnittlich 1187 DM. Bis heute behauptet die Bundesregierung, mit diesem Vertrag habe Griechenland zugestimmt, keine weiteren Forderungen zu erheben. Dem aber widersprechen zahlreiche Völkerrechtler.
Im Zuge der Wiedervereinigung wurde 1990 schließlich der de facto abgeschlossene Friedensvertrag als „2+4 Vertrag“ deklariert – mit der eindeutigen Absicht der deutschen Akteure, die Zahlungen von Reparationen und weiteren Entschädigungen zu umgehen. Obwohl Griechenland kein Vertragspartner war, behauptet die Bundesregierung, der Vertrag stelle eine abschließende und umfassende Regelung der Reparationsfrage dar. Doch weder dort noch in der darauf bezogenen „Charta von Paris“ wurde das Thema überhaupt angesprochen; das Wort Reparationen kommt nicht einmal als indirekter Hinweis vor. Dennoch wiederholt die Bundesregierung seither: „Die Reparationsfrage hat sich erledigt, und außerdem ist sie verjährt.“
Doch die Verpflichtungen aus der Kriegsschuld sind keineswegs „erledigt“. Die Bundesrepublik Deutschland hat zwar über die Jahre, immer unterhalb von Rechtsansprüchen, mit einzelnen Ländern „indirekte“ oder „außergesetzliche“ Zahlungen vereinbart und Fonds oder Stiftungen, die humanitär und moralisch begründet wurden, eingerichtet. Das alles ist jedoch bei Weitem nicht ausreichend. Schließlich ist unbestreitbar, dass infolge des Vertrags von 1960 nur individuelle Entschädigungen gezahlt wurden – und diese nur an eine begrenzte Gruppe von Personen gingen. Widerstandskämpfer etwa wurden nicht bedacht und auch Kompensationen für die Ausplünderung und Zerstörung des Landes waren nicht Gegenstand des Vertrags.
Unabhängig davon, ob die strittigen Reparationsfragen noch einmal mit Griechenland verhandelt werden, lassen sich heute aus politischer und moralischer Verpflichtung sowie mit rechtlichen Argumenten drei zentrale Forderungen benennen, die nicht abgewiesen werden können: erstens, die Rückzahlung des Zwangskredits, den das „Deutsche Reich“ von Griechenland erpresste; zweitens, die Erstattung von Lösegeld für jüdische Zwangsarbeiter und Bahnfahrtkosten zur Deportation der griechischen Juden, und drittens die Unterstützung der nachhaltigen Entwicklung des ländlichen Raums – unter besonderer Berücksichtigung von Opfergemeinden.
<h3>Die unabgegoltene Zwangsanleihe</h3>
Die bis 2019 amtierende griechische Regierung unter Alexis Tsipras hat mit breiter Unterstützung des griechischen Parlaments eine alte Forderung an die Bundesrepublik erneuert: die Rückzahlung der Zwangsanleihe, die Deutschland 1942 von Griechenland erpresst hat. Diese wurde bereits bei der Pariser Reparationskonferenz 1945/46 von der griechischen Regierung als ein Sondertatbestand abgetrennt, ebenso bei allen späteren Anlässen. Inzwischen ist hinreichend belegt, dass es sich nicht um Besatzungskosten, sondern um ein zinsloses Darlehen handelte, das nur zum Teil der Deckung der Besatzungskosten diente. Rückzahlungen waren vertraglich vereinbart. Nachweislich wurden Teile des Kredits noch während des Krieges getilgt. Die noch offenen Beträge werden in offiziellen deutschen Dokumenten als „Reichsschuld“ bezeichnet. Am Ende des Krieges betrug die Restschuld 476 Mio. Reichsmark. Ihr heutiger Wert beläuft sich auf schätzungsweise 11 Mrd. Euro, inklusive Zinsen. Hierzulande mehren sich die Stimmen, die eine Rückzahlung für berechtigt halten. Angesichts dessen sollte Deutschland der griechischen Regierung anbieten, gemeinsam den für solche Fälle zuständigen „Vergleichs- und Schiedsgerichtshof innerhalb der OSZE“ in Genf anzurufen. Ein solcher Schritt würde Gesprächsbereitschaft signalisieren, auf die Griechenland seit Jahrzehnten wartet.
Zweitens sollte die Bundesrepublik der Jüdischen Gemeinde Griechenlands das Lösegeld für jüdische Zwangsarbeiter aus Thessaloniki sowie die Bahnfahrtkosten zur Deportation der griechischen Juden erstatten.
Im Juli 1942 wurden mehrere tausend jüdische Männer unter anderem zum Bau von Straßen und Militäranlagen gezwungen. Die Lebensbedingungen waren so miserabel, dass bereits in den ersten zwei Monaten über zehn Prozent der Zwangsarbeiter starben. Um ihre Söhne und Ehemänner zu retten, ließ sich die jüdische Gemeinde auf ein Abkommen mit dem Chef der Militärverwaltung, Max Merten, ein: Sie kaufte die Zwangsarbeiter gegen ein Lösegeld von 2,5 Mrd. Drachmen frei. Retten konnte sie das jedoch nicht: Wenige Monate später, ab Frühjahr 1943, wurden sie zusammen mit den anderen Juden aus Thessaloniki nach Auschwitz und Treblinka deportiert. Die Jüdische Gemeinde Thessaloniki fordert das damals gezahlte Lösegeld, dessen heutigen Wert sie mit 45 Mio. Euro ansetzt, von Deutschland zurück.
Gemeinsam mit der Initiative „Zug der Erinnerung e.V.“ fordert sie überdies, den Erben der Deportierten bzw. den jüdischen Gemeinden die Fahrtkosten in die Vernichtungslager – angesetzt mit heute 89 Mio. Euro – zu erstatten. Etwa 60 000 jüdische Griechen, überwiegend aus Thessaloniki, wurden dort ermordet. Ihre Fahrkarten mussten sie bzw. ihre Gemeinden selbst bezahlen, so wie es auch in anderen Ländern geschah. Doch die Bundesregierung und die Deutsche Bahn AG lehnen eine Erstattung bislang ab. Allerdings gerät Deutschland in dieser Frage zunehmend unter Druck: So hat die französische Staatsbahn (SNCF), die im Auftrag der deutschen Besatzung Juden und andere „Unerwünschte” aus Frankreich in Richtung Konzentrationslager transportierte, nach einem Abkommen mit den USA Überlebenden und Nachkommen von Ermordeten seit 2016 60 Mio. US-Dollar zukommen lassen. Den entsprechenden Personenkreis entschädigt seit 2019 auch die Niederländische Staatsbahn mit 50 Mio. Euro. Seit dem vergangenen Sommer stellen die holländischen Initiatoren ihre Forderungen auch an die Deutsche Bahn und die Bundesrepublik Deutschland.
Schließlich sollte Deutschland, drittens, noch auf einem anderen Feld Wiedergutmachung leisten: der nachhaltigen Entwicklung im ländlichen Raum. Denn die Deutsche Wehrmacht und die Waffen-SS haben in Griechenland über 1000 Dörfer ganz oder teilweise zerstört und viele tausend Zivilisten umgebracht. Der Verdacht der Partisanenunterstützung genügte, um Dörfer niederzubrennen und ihre Bewohner zu ermorden. Für den Angriff auf einen deutschen Soldaten oder dessen Tod sollten auf Anordnung des Oberkommandos der Wehrmacht 50 bis 100 Geiseln erschossen werden. Dabei wurden die deutschen Truppen ermächtigt, auch Frauen und Kinder zu töten. Auf diese Weise wollten die deutschen Befehlshaber den Widerstand der Partisanen gegen die Besatzung brechen – erfolglos.
Obwohl mehrere griechische Bürgermeister in den 1950er-Jahren darum baten, unterstützte die Bundesregierung den Wiederaufbau dieser Dörfer und Städte nicht. Auch sonst erhielt Griechenland von Deutschland keinerlei Aufbauhilfe, wenngleich der Bundesregierung zurückliegende Kredite zu handelsüblichen Bedingungen bisweilen als „Beitrag zur Wiedergutmachung“ deklariert hat. In der Nachkriegszeit und lange danach ordnete die deutsche Bundesregierung den Besatzungsterror vielmehr unter „allgemeine Kriegsfolgen“ ein. Noch 1995 bezeichnete die Deutsche Botschaft in Athen das Massaker in Distomo in einem Schreiben an den Überlebenden Argyris Sfountouris „als Maßnahme im Rahmen der Kriegsführung“. Inzwischen sehen nicht nur Griechen, sondern immer mehr Deutsche darin Verbrechen gegen die Menschlichkeit. Bemerkenswert ist etwa, dass sich der ehemalige Deutsche Botschafter in Athen, Jens Plötner, 2018 in einer Rede von den Aussagen seiner Vorgänger distanzierte: „Manch‘ offizielle Korrespondenz aus den letzten Jahrzehnten – auch von der Deutschen Botschaft – ist in ihrem Duktus schwer zu ertragen. Dafür schäme ich mich und dafür möchte ich mich bei Ihnen, Herr Sfountouris, heute entschuldigen.“
Nun, da die in Griechenland begangenen Verbrechen zunehmend von der deutschen Gesellschaft und Politik erinnert werden, ist die Zeit reif, den Worten endlich Taten folgen zu lassen – und sich auf Verhandlungen mit der griechischen Regierung über Kompensationen für die Kriegsschäden einzulassen. Das Ergebnis könnte ein umfassendes Programm sein, das auf die aktuellen sozialen und ökologischen Probleme in Griechenland antwortet.
<h3>Den Worten müssen Taten folgen</h3>
Aktuell fördert die Bundesregierung fast nur Jugendbegegnungen und Projekte in den Bereichen Kunst, Kultur, Wissenschaft und Bildung. Sie erhofft sich davon einen Prozess der Aussöhnung. Doch so wichtig diese sind, eine Versöhnung wird nicht stattfinden, solange keine Fördergelder auch in anderen Lebensbereichen der Griechen ankommen. In diesem Sinne gilt es, eine nachhaltige Entwicklung im ländlichen Raum unter besonderer Berücksichtigung von Opfergemeinden zu unterstützen. Für gemeinwohlorientierte Projekte, die von den Kommunen selbst gewünscht werden, sollte die Bundesrepublik Deutschland kurzfristig Mittel bereitstellen. Weiterreichende Programme müssten folgen. Die dafür benötigen Gelder können als nachholende Wiederaufbauhilfe gedeutet oder als indirekte Reparationszahlungen verstanden werden. Sie wären in jedem Fall ein Beitrag zu einer ökologischen und gemeinwohlorientierten Modernisierung Griechenlands.
Vor allem aber die Rückzahlung des Zwangskredits würde viele Menschen in Griechenland davon überzeugen, dass in Deutschland eine neue Phase der Auseinandersetzung mit der historischen Kriegsschuld begonnen hat. Nur wenn die Bundesrepublik diese Verpflichtungen anerkennt, können auf Dauer stabile deutsch-griechische Beziehungen wachsen.

Griechenland: Deutschlands lange verdrängte Kriegsschuld

For a long time, Germany's stance was that reparations had been paid for its war crimes in Greece. However, this claim falls short in many respects

The 6 April marks the 80th anniversary of the German attack on Greece. German crimes in the Second World War are still deeply anchored in the collective memory of the Greeks, yet Germany's willingness to compensate Greece for the destruction and plundering of the country and the suffering inflicted on its people remain shamefully low to this day. Greece has been off the radar of most Germans for far too long, except as a holiday destination of course.
Only the conflict between the two countries over the debt crisis about ten years ago had the side effect of making Germans increasingly interested in Greece and bringing the two states – paradoxically – closer together. But the new attention towards Greece also brings with it the long-repressed terror of the occupation into the consciousness of those born after it. As time passes, the crimes against humanity committed by Germany do not appear to be less; on the contrary, they are becoming greater as a result of increasing knowledge and new evaluations. Hence, there is also a growing realisation that further compensation is urgently needed.
In view of this, as recently as 4 June 2019, the Greek Foreign Ministry once again called on the German government in a verbal note to negotiate compensation and reparations. But even though politicians in this country now describe the massacres of the Greek civilian population by the German Wehrmacht and Waffen-SS as war crimes and crimes against humanity, the official response from Berlin was limited to three terse sentences: "In the view of the Federal Government, the reparations issue is closed. The position of the Federal Government is unchanged. It, therefore, does not intend to enter into negotiations on this subject."
<h3>The German schizophrenia</h3>
We are dealing with an almost absurd situation: the crimes are no longer denied, but the behaviour stays the same. This disconnect between realisation and action borders on political schizophrenia. Such cognitive dissonance urges resolution; it cannot be sustained indefinitely.
But how has the federal government gotten to this stage? At the 1953 London Debt Conference, clarification of the reparations claims from all eligible countries was postponed until after a peace treaty. But in 1960, when pressure from the eleven western European countries that Germany had occupied in World War II became too great, the Federal Republic agreed to conclude bilateral treaties on a "voluntary basis". Greece received DM 115 million for people who were persecuted by the Nazis on the basis of this agreement. With about 100,000 applications approved, this meant an average of DM 1187 in compensation per person. To this day, the German government claims that with this, Greece agreed not to make any further claims. However, this is contradicted by numerous experts in international law.
Finally, during the course of the reunification in 1990, the de facto peace treaty was declared a "2+4 treaty" – with the clear intention of German actors wanting to avoid paying reparations and further compensation. Although Greece was not a party to the treaty, the German government claims that the treaty represents a final and comprehensive settlement of the reparations issue. Yet, neither there, nor in the Charter of Paris that also refers to it, was the issue even addressed; the word reparations does not even appear as an indirect reference. Nevertheless, the German government has repeated ever since: "The reparations question has been settled, and, moreover, it is time-barred."
But the obligations arising from the war debt are by no means "settled". It is true that over the years, always below legal claims, the Federal Republic of Germany has agreed with individual countries on "indirect" or "extra-legal" payments and has set up funds or foundations that were justified on humanitarian and moral grounds. However, all this is far from sufficient. Finally, it is undeniable that, as a result of the 1960 treaty, only individual compensation was paid – and this only went to a limited group of people. Resistance fighters, for example, were not covered, nor was compensation for the plundering and destruction of the country.
Irrespective of whether the disputed reparation issues will be renegotiated with Greece, three central demands can be named today on the basis of political and moral obligation as well as legal arguments which cannot be rejected: firstly, the repayment of the forced loan which the "German Reich" extorted from Greece; secondly, the reimbursement of ransom for Jewish forced labourers and rail travel costs for the deportation of Greek Jews, and thirdly, support for the sustainable development of rural areas – with special consideration for victim communities.
<h3>The uncompensated forced labour bond</h3>
The Greek government under Alexis Tsipras, which was in office until 2019, has renewed an old demand to the Federal Republic with broad support from the Greek parliament: the repayment of the forced loan that Germany extorted from Greece in 1942. This was already isolated by the Greek government as a special matter at the Paris Reparations Conference in 1945/46, as it has been at all subsequent occasions. In the meantime, it has been sufficiently proven that it was not a question of occupation costs, but of an interest-free loan that served only in part to cover occupation costs. Repayments were contractually agreed upon. Evidence shows that parts of the loan were repaid during the war. The amounts still outstanding are referred to in official German documents as "Reich debt". At the end of the war, the remaining debt amounted to 476 million Reichsmarks. Its value today is estimated at 11 billion euros, including interest. In this country, there are more and more voices that believe repayment is justified. In view of this, Germany should offer the Greek government to jointly appeal to the Court of Conciliation and Arbitration within the OSCE in Geneva, which is responsible for such cases. Such a step would signal a willingness to talk, for which Greece has been waiting for decades.
Secondly, the Federal Republic should reimburse the Jewish Community of Greece for the ransom of Jewish forced labourers from Thessaloniki, as well as the railroad fare for the deportation of Greek Jews.
In July 1942, several thousand Jewish men were forced to work, among other things, building roads and military installations. Living conditions were so miserable that more than ten percent of the forced labourers died in the first two months. In order to save their sons and husbands, the Jewish community made an agreement with the head of the military administration, Max Merten: they bought the forced labourers for a ransom of 2.5 billion drachmas. However, this could not save them: a few months later, from the spring of 1943, they were deported to Auschwitz and Treblinka together with the other Jews from Thessaloniki. The Jewish Community of Thessaloniki is demanding that Germany return the ransom money paid at that time, which has a current value estimated at 45 million euros.
Together with the Zug der Erinnerung e.V. (Train of Remembrance) initiative, the Thessaloniki Jewish Community is also demanding that the heirs of the deportees and the Jewish communities be reimbursed for the travel costs to the extermination camps, which today are estimated at 89 million euros. About 60,000 Jewish Greeks, mostly from Thessaloniki, were murdered there. They or their communities had to pay for their tickets themselves, as happened in other countries. But the German government and Deutsche Bahn AG have so far refused to reimburse them. However, Germany is coming under increasing pressure on this issue: the French state railway (SNCF), which transported Jews and other "undesirables" from France to concentration camps on behalf of the German occupation, has paid survivors and descendants of those murdered 60 million US dollars since 2016, following an agreement with the USA. The Dutch state railway has also been compensating the corresponding group of people with 50 million euros since 2019. Since last summer, the Dutch initiators have also been making their demands to Deutsche Bahn and the Federal Republic of Germany.
Thirdly, and finally, Germany should make amends in another field: sustainable development in rural areas. As the German Wehrmacht and the Waffen-SS completely, or partially, destroyed over 1000 villages in Greece and killed many thousands of civilians. The suspicion of partisan support was enough to burn villages and murder their inhabitants. For the attack on a German soldier or his death, 50 to 100 hostages were to be shot on the order of the High Command of the Wehrmacht. In these instances, German troops were authorised to kill women and children as well. In this way, the German commanders wanted to break the resistance of the partisans against the occupation – unsuccessfully.
Although several Greek mayors asked for this in the 1950s, the German government did not support the reconstruction of these villages and towns. Nor did Greece receive any other reconstruction aid from Germany, although the German government sometimes declared previous commercial loans as a "contribution to reparations". In the post-war period and long afterwards, the German government preferred to classify the terror of the occupation under "general consequences of war". As late as 1995, the German embassy in Athens described the massacre in Distomo in a letter to the survivor Argyris Sfountouris "as a measure within the framework of warfare". In the meantime, Germans, not just Greeks, are increasingly seeing these actions as crimes against humanity. It is noteworthy, for example, that the former German ambassador in Athens, Jens Plötner, distanced himself from the statements of his predecessors in a speech in 2018: "Some official correspondence from recent decades – including from the German embassy – is difficult to bear in its style. For that, I am ashamed and for that, I would like to apologise to you today, Mr Sfountouris."
Now that the crimes committed in Greece are increasingly remembered by German society and politics, it is time to finally put words into action – and engage in negotiations with the Greek government on compensation for the war damage. The result could be a comprehensive programme that responds to the current social and ecological problems in Greece.
<h3>Words must be followed by deeds</h3>
At present, the German government almost only supports youth meetings and projects in the fields of art, culture, science and education. It hopes that this will lead to a process of reconciliation. But as important as these are, reconciliation will not take place as long as no funding reaches the Greeks in other areas of their lives. In this sense, it is important to support sustainable development in rural areas, with special attention to victim communities. In the short term, the Federal Republic of Germany should provide funds for public welfare-oriented projects that are desired by the communities themselves. More far-reaching programmes would have to follow. The funds needed for this can be interpreted as catch-up reconstruction aid or as indirect reparation payments. In any case, they would be a contribution to an ecological and public welfare-oriented modernisation of Greece.
Above all, however, the repayment of the forced loan would convince many people in Greece that a new phase of dealing with war guilt has begun in Germany. Only if the Federal Republic acknowledges these obligations can stable German-Greek relations grow in the long term.

Greece: Germany's Long-Suppressed War Guilt

Pendant longtemps, la position de l'Allemagne a été que les réparations pour ses crimes de guerre en Grèce avaient été payées. Cependant, cette affirmation est insuffisante à bien des égards.

Le 6 avril marque le 80e anniversaire de l'agression allemande contre la Grèce. Les crimes commis par l'Allemagne nazie pendant la Seconde Guerre mondiale sont encore profondément ancrés dans la mémoire collective des Grecs, mais la volonté de l'Allemagne de dédommager la Grèce pour la destruction et le pillage du pays et les souffrances infligées à son peuple reste honteusement faible à ce jour. La Grèce a disparu du radar de la plupart des Allemands depuis bien trop longtemps, sauf en tant que destination de vacances, bien sûr.
Seul le conflit entre les deux pays à propos de la crise de la dette, il y a une dizaine d'années, a eu pour effet secondaire d'éveiller l'intérêt des Allemands pour la Grèce et de rapprocher - paradoxalement - les deux États. Mais la nouvelle attention portée à la Grèce fait également remonter à la conscience de ceux qui sont nés après l'occupation la terreur longtemps refoulée de celle-ci. Au fil du temps, les crimes contre l'humanité commis par l'Allemagne ne semblent pas s'atténuer ; au contraire, ils s'amplifient en raison de l'accroissement des connaissances et de nouvelles évaluations. Il en découle une prise de conscience de l'urgence de procéder à de nouvelles compensations.
Dans cette optique, pas plus tard que le 4 juin 2019, le ministère grec des Affaires étrangères a de nouveau appelé le gouvernement allemand, dans une note verbale, à négocier des compensations et des réparations. Mais même si les politiciens de ce pays qualifient désormais les massacres de la population civile grecque par la Wehrmacht et les Waffen-SS allemands de crimes de guerre et de crimes contre l'humanité, la réponse officielle de Berlin s'est limitée à trois phrases laconiques : « De l'avis du gouvernement fédéral, la question des réparations est close. La position du gouvernement fédéral reste inchangée. Il n'a donc pas l'intention d'entamer des négociations sur ce sujet. »
<h3>La schizophrénie allemande</h3>
Nous sommes face à une situation presque absurde : les crimes ne sont plus niés, mais le comportement reste le même. Cette déconnexion entre la prise de conscience et l'action frise la schizophrénie politique. Une telle dissonance cognitive appelle une résolution ; elle ne peut être maintenue indéfiniment.
Comment le gouvernement fédéral en est-il arrivé là ? Lors de la Conférence de Londres sur la dette de 1953, la clarification des demandes de réparations de tous les pays éligibles a été reportée jusqu'à la conclusion d'un traité de paix. Mais en 1960, lorsque la pression des 11 pays d'Europe occidentale que l'Allemagne avait occupés pendant la Seconde Guerre mondiale est devenue trop forte, la République fédérale a accepté de conclure des traités bilatéraux sur la « base du volontariat ». Sur la base de cet accord, la Grèce a reçu 115 millions de deutsche mark pour les personnes qui avaient été persécutées par les nazis. Avec environ 100 000 demandes approuvées, cela représentait une moyenne de 1187 deutsche mark d'indemnisation par personne. Aujourd'hui encore, le gouvernement allemand affirme qu'avec cet accord, la Grèce a accepté de ne plus présenter de demandes. Cette affirmation est toutefois contredite par de nombreux experts en droit international.
Enfin, au cours de la réunification en 1990, le traité de paix de facto a été déclaré « traité 2+4 » - avec l'intention claire des acteurs allemands d'éviter de payer des réparations et d'autres compensations. Bien que la Grèce n'ait pas été partie au traité, le gouvernement allemand prétend que le traité représente un règlement final et complet de la question des réparations. Pourtant, ni dans ce traité, ni dans la Charte de Paris qui y fait également référence, la question n'a été abordée. Le terme « réparations » n'apparaît même pas comme une référence indirecte. Pourtant, le gouvernement allemand répète depuis que « la question des réparations est réglée, et, de plus, elle est prescrite. »
Mais les obligations découlant de la dette de guerre ne sont en aucun cas « réglées ». Il est vrai qu'au fil des années, toujours en deçà des revendications légales, la République fédérale d'Allemagne a convenu avec certains pays de paiements « indirects » ou « extra-légaux » et a créé des fonds ou des fondations justifiés par des raisons humanitaires et morales. Cependant, tout cela est loin d'être suffisant. Enfin, il est indéniable qu'à la suite du traité de 1960, seules des indemnités individuelles ont été versées - et elles n'ont bénéficié qu'à un groupe limité de personnes. Les résistants, par exemple, n'étaient pas couverts, pas plus que les indemnités pour le pillage et la destruction du pays.
Indépendamment de la question de savoir si les questions de réparation litigieuses seront renégociées avec la Grèce, trois demandes centrales peuvent être nommées aujourd'hui sur la base d'une obligation politique et morale ainsi que d'arguments juridiques incontestables : premièrement, le remboursement du prêt forcé que le Reich allemand a extorqué à la Grèce ; deuxièmement, le remboursement de la rançon des travailleurs forcés juifs et des frais de voyage en train pour la déportation des Juifs grecs, et troisièmement, le soutien au développement durable des zones rurales - avec une attention particulière pour les communautés victimes.
<h3>L'obligation de travail forcé non compensé</h3>
Le gouvernement grec d'Alexis Tsipras, leader de Syriza dont le mandat s'est achevé en 2019, a renouvelé une vieille demande à la République fédérale avec un large soutien du Parlement grec : le remboursement du prêt forcé que l'Allemagne a extorqué à la Grèce en 1942. Cette question avait déjà été isolée par le gouvernement grec en tant qu'affaire spéciale lors de la conférence de Paris sur les réparations en 1945/46, comme elle l'a été à toutes les occasions ultérieures. Entre-temps, il a été suffisamment prouvé qu'il ne s'agissait pas de frais d'occupation, mais d'un prêt sans intérêt qui n'a servi qu'en partie à couvrir les frais d'occupation. Les remboursements ont été convenus contractuellement. Les preuves montrent que des parties du prêt ont été remboursées pendant la guerre. Les montants encore dus sont désignés dans les documents officiels allemands comme « dette du Reich ». À la fin de la guerre, la dette restante s'élevait à 476 millions de Reichsmarks. Sa valeur est aujourd'hui estimée à 11 milliards d'euros, intérêts compris. Dans ce pays, de plus en plus de voix s'élèvent pour estimer que le remboursement est justifié. Dans cette optique, l'Allemagne devrait proposer au gouvernement grec de faire appel conjointement à la Cour de conciliation et d'arbitrage au sein de l'OSCE à Genève, qui est compétente pour de tels cas. Une telle démarche serait le signe d'une volonté de dialogue, que la Grèce attend depuis des décennies.
Deuxièmement, la République fédérale devrait rembourser à la communauté juive de Grèce la rançon des travailleurs forcés juifs de Thessalonique, ainsi que le prix du billet de train pour la déportation des Juifs grecs.
En juillet 1942, plusieurs milliers d'hommes juifs ont été contraints de travailler, entre autres, à la construction de routes et d'installations militaires. Les conditions de vie étaient si misérables que plus de 10% des travailleurs forcés sont morts au cours des deux premiers mois. Afin de sauver leurs fils et leurs maris, la communauté juive a passé un accord avec le chef de l'administration militaire, Max Merten : le rachat des travailleurs forcés contre une rançon de 2,5 milliards de drachmes. Mais cela n'a pas suffi à les sauver : quelques mois plus tard, au printemps 1943, ils ont été déportés à Auschwitz et Treblinka avec les autres Juifs de Thessalonique. La communauté juive de Thessalonique exige que l'Allemagne restitue l'argent de la rançon versée à l'époque, dont la valeur actuelle est estimée à 45 millions d'euros.
Avec l'initiative « Zug der Erinnerung e.V. » (Train du souvenir), la communauté juive de Thessalonique demande également que les héritiers des déportés et des communautés juives soient remboursés pour les frais de voyage vers les camps d'extermination, qui sont aujourd'hui estimés à 89 millions d'euros. Environ 60 000 Grecs juifs, pour la plupart originaires de Thessalonique, y ont été assassinés. Ces personnes ou leurs communautés ont dû payer elles-mêmes leurs billets, comme cela s'est produit dans d'autres pays. Mais le gouvernement allemand et la Deutsche Bahn AG ont jusqu'à présent refusé de les rembourser. Toutefois, l'Allemagne subit une pression croissante sur cette question : la société nationale des chemins de fer français (SNCF), qui a transporté des Juifs et d'autres « indésirables » de France vers les camps de concentration pour le compte de l'occupation allemande, a versé aux survivants et aux descendants des personnes assassinées 60 millions de dollars américains depuis 2016, à la suite d'un accord avec les États-Unis. Le chemin de fer national néerlandais a également indemnisé le groupe de personnes correspondant à hauteur de 50 millions d'euros depuis 2019. Depuis l'été dernier, les initiateurs néerlandais font également valoir leurs revendications auprès de la Deutsche Bahn et de la République fédérale d'Allemagne.
Enfin, l'Allemagne devrait faire amende honorable dans un autre domaine : le développement durable dans les zones rurales. En effet, la Wehrmacht allemande et les Waffen-SS ont détruit partiellement ou complètement plus de 1 000 villages en Grèce et tué plusieurs milliers de civils. Le soupçon d'un soutien partisan était suffisant pour brûler les villages et assassiner leurs habitants. Pour l'attaque d'un soldat allemand ou sa mort, 50 à 100 otages devaient être fusillés sur ordre du Haut Commandement de la Wehrmacht. Dans ces cas, les troupes allemandes étaient autorisées à tuer également des femmes et des enfants. De cette façon, les commandants allemands voulaient briser la résistance des partisans à l'occupation - sans succès.
Bien que plusieurs maires grecs l'aient demandé dans les années 1950, le gouvernement allemand n'a pas soutenu la reconstruction de ces villages et villes. La Grèce n'a pas non plus reçu d'autres aides à la reconstruction de la part de l'Allemagne, bien que le gouvernement allemand ait parfois qualifié des prêts commerciaux antérieurs comme étant une « contribution aux réparations ». Après la guerre, les gouvernements allemands successifs ont préféré classer la terreur de l'occupation dans la catégorie des « conséquences générales de la guerre ». En 1995 encore, l'ambassade d'Allemagne à Athènes a décrit le massacre de Distomo dans une lettre adressée au survivant Argyris Sfountouris « comme une mesure dans le cadre de la guerre ». Entre-temps, les Allemands, et pas seulement les Grecs, considèrent de plus en plus ces actions comme des crimes contre l'humanité. Il convient de noter, par exemple, que l'ancien ambassadeur allemand à Athènes, Jens Plötner, a pris ses distances avec les déclarations de ses prédécesseurs dans un discours en 2018 : « Certaines correspondances officielles de ces dernières décennies - y compris de l'ambassade d'Allemagne - sont difficiles à supporter dans leur style. Pour cela, j'ai honte et je tiens à vous présenter mes excuses aujourd'hui, Monsieur Sfountouris. »
Maintenant que la société et la politique allemandes se souviennent de plus en plus des crimes commis en Grèce, il est temps de passer enfin des paroles aux actes - et d'engager des négociations avec le gouvernement grec sur la compensation des dommages de guerre. Il pourrait en résulter un programme global qui répondrait aux problèmes sociaux et écologiques actuels de la Grèce.
<h3>Les paroles doivent être suivies d'actes</h3>
À l'heure actuelle, le gouvernement allemand soutient presque exclusivement les rencontres et les projets de jeunes dans les domaines de l'art, de la culture, de la science et de l'éducation. Il espère que cela conduira à un processus de réconciliation. Mais aussi importants que soient ces projets, la réconciliation n'aura pas lieu tant qu'aucun financement ne parviendra aux Grecs dans d'autres domaines de leur vie. En ce sens, il est important de soutenir le développement durable dans les zones rurales, en accordant une attention particulière aux communautés victimes. À court terme, la République fédérale d'Allemagne devrait fournir des fonds pour des projets orientés vers le bien-être public et souhaités par les communautés elles-mêmes. Des programmes de plus grande envergure devraient suivre. Les fonds nécessaires à cet effet peuvent être interprétés comme une aide de rattrapage à la reconstruction ou comme des paiements de réparation indirects. Dans tous les cas, ils contribueraient à une modernisation écologique et sociale de la Grèce.
Mais surtout, le remboursement du prêt forcé convaincrait de nombreuses personnes en Grèce qu'une nouvelle phase de traitement de la culpabilité de guerre a commencé en Allemagne. Ce n'est que si la République fédérale reconnaît ces obligations que des relations germano-grecques stables pourront se développer à long terme.

Crimes nazis en Grèce : il est temps de réparer le passé 

Longtemps, l'Allemagne a dit avoir payé les réparations pour ses crimes de guerre en Grèce. Les paroles ont changé. Reste à les traduire en actes.

Durante mucho tiempo, la postura de la República Federal fue que ya había reparado sus crímenes de guerra, pero esta afirmación se queda corta en muchos aspectos

A ochenta años del ataque a Grecia, los crímenes alemanes en la Segunda Guerra Mundial siguen anclados en la memoria colectiva de los griegos. Sin embargo, la voluntad de Alemania para compensar al país por su destrucción, saqueo y el sufrimiento infligido a su pueblo todavía es escasa, para su vergüenza. Grecia ha estado fuera del radar de la mayoría de los alemanes durante muchoo tiempo, excepto como lugar de vacaciones, claro.
Solo el conflicto entre ambos países por la crisis de la deuda, hace unos diez años, hizo que los alemanes se interesaran cada vez más por Grecia y acercaran a ambos Estados. Pero la nueva atención hacia Grecia también trae consigo el terror de la ocupación, reprimido a la conciencia de los nacidos después. Los crímenes contra la humanidad cometidos por Alemania no parecen cada vez menos, sino que aumentan ante el mayor conocimiento y las nuevas evaluaciones. De ahí que también se perciba cada vez más la necesidad de nuevas indemnizaciones.
En vista de ello, el Ministerio de Asuntos Exteriores griego volvió a pedir al Gobierno alemán en una nota verbal el 4 de junio de 2019 que negociara las indemnizaciones y reparaciones. Pero a pesar de que los políticos alemanes califican ahora las masacres de la población civil griega por parte de la Wehrmacht y las Waffen-SS alemanas como crímenes de guerra y de lesa humanidad, la respuesta oficial de Berlín se limitó a tres frases escuetas: "En opinión del Gobierno federal, la cuestión de las reparaciones está cerrada. La posición del Gobierno federal no ha cambiado. Por lo tanto, no tiene intención de entablar negociaciones sobre este tema".
<h3>La esquizofrenia alemana</h3>
Estamos ante una situación casi absurda: ya no se niegan los crímenes, pero el comportamiento es el mismo. Esta desconexión entre la toma de conciencia y la acción roza la esquizofrenia política. Urge una solución para esta disonancia cognitiva que no puede seguir indefinida.
Pero, ¿cómo ha llegado el Gobierno federal a esta situación? En el Acuerdo de Londres de 1953 sobre la deuda alemana, la aclaración de las reclamaciones de reparación de todos los países con derecho a ello se pospuso hasta después de un tratado de paz. Pero en 1960, cuando la presión de los once países de Europa occidental que Alemania había ocupado en la Segunda Guerra Mundial se hizo demasiado grande, la República Federal aceptó celebrar tratados bilaterales sobre una "base voluntaria". En virtud de este acuerdo, Grecia recibió 115 millones de marcos para los perseguidos por los nazis. Con unas 100.000 solicitudes aprobadas, esto supuso una media de 1187 marcos de indemnización por persona. Hasta el día de hoy, el Gobierno alemán afirma que, con esto, Grecia se comprometió a no hacer más reclamaciones. Sin embargo, numerosos expertos en derecho internacional lo desmienten.
Por último, durante la reunificación de 1990, el tratado de paz de facto fue declarado "tratado 2+4", con la clara intención de los actores alemanes de evitar el pago de reparaciones e indemnizaciones adicionales. Aunque Grecia no formaba parte, el Gobierno alemán afirma que el tratado representa una solución definitiva y completa de la cuestión de las reparaciones. Sin embargo, la cuestión no se abordó allí o en la Carta de París que también se refiere a ella; la palabra "reparaciones" ni siquiera aparece como referencia indirecta. Pero el Gobierno alemán ha repetido desde entonces que "la cuestión de las reparaciones está resuelta y, además, ha prescrito".
Las obligaciones derivadas de la deuda de guerra no están "resueltas". Es cierto que Alemania siempre ha acordado pagos indirectos o extralegales con distintos países y ha creado fondos o fundaciones que se justificaban por motivos humanitarios y morales. Pero está lejos de ser suficiente. Por último, es innegable que, como resultado del tratado de 1960, solo se pagaron indemnizaciones individuales, y estas solo fueron para un grupo limitado de personas. Los combatientes de la resistencia, por ejemplo, no estaban cubiertos, ni tampoco la compensación por el saqueo y la destrucción del país.
Al margen de que se renegocien con Grecia las cuestiones de reparación en disputa, existen tres demandas centrales de obligación política y moral, y con argumentos jurídicos que no pueden rechazarse: el reembolso del préstamo forzoso que el Tercer Reich extorsionó a Grecia, el reembolso del rescate de los trabajadores forzados judíos y de los gastos de viaje por ferrocarril para la deportación de los judíos griegos, y el apoyo al desarrollo sostenible de las zonas rurales, con especial consideración para las comunidades víctimas.
<h3>El vínculo de los trabajos forzados no compensados</h3>
El Gobierno del ex primer ministro griego Alexis Tsipras, en funciones hasta 2019, renovó una vieja demanda a la República Federal con amplio apoyo del Parlamento griego: la devolución del préstamo forzoso que Alemania extorsionó a Grecia en 1942. El Gobierno griego ya lo había sacado a la luz como un asunto especial en la Conferencia de Reparaciones de París en 1945 y 1946, y también salió en todas las ocasiones posteriores. Entretanto, ha quedado demostrado que no se trataba de los costes de ocupación, sino de un préstamo sin intereses que sirvió en parte para cubrir los costes de ocupación. Los reembolsos se acordaron por contrato y las pruebas demuestran que una parte del préstamo se devolvió durante la guerra. En los documentos oficiales alemanes, los importes aún pendientes se denominan "deuda del Reich". Al final de la guerra, la deuda ascendía a 476 millones de marcos del Reich. Su valor hoy se estima en 11.000 millones de euros, incluidos los intereses. En Alemania aumentan las voces que creen que el reembolso está justificado. En vista de ello, el país debería ofrecer al Gobierno griego recurrir en conjunto a la Corte de Conciliación y Arbitraje de la Organización para la Seguridad y la Cooperación en Europa (OSCE) en Ginebra, que se encarga de estos casos. Este paso sería una señal de la voluntad de diálogo que Grecia espera desde hace décadas.
En segundo lugar, la República Federal debería reembolsar a la Comunidad Judía de Grecia el rescate de los trabajadores forzados judíos de Salónica, así como el precio del ferrocarril para la deportación de los judíos griegos.
En julio de 1942, varios miles de hombres judíos fueron obligados a trabajar, entre otras, en la construcción de carreteras e instalaciones militares. Las condiciones de vida eran tan miserables que más del 10% de los trabajadores forzados murió en los dos primeros meses. Para salvar a sus hijos y maridos, la Comunidad Judía llegó a un acuerdo con el jefe de la administración militar, Max Merten: compraron a los trabajadores forzados por un rescate de 2.500 millones de dracmas. Sin embargo, esto no pudo salvarlos: unos meses después, a partir de la primavera de 1943, fueron deportados a Auschwitz y Treblinka junto con los demás judíos de Salónica. La Comunidad Judía de Salónica exige a Alemania que devuelva el dinero del rescate pagado en aquella época, cuyo valor actual se estima en 45 millones de euros.
Junto con la iniciativa Zug der Erinnerung e.V. ('Tren del Recuerdo'), la Comunidad Judía de Salónica exige también que se reembolsen los gastos de viaje a los campos de exterminio, que hoy se estiman en 89 millones de euros, a los herederos de los deportados y a las comunidades judías. Unos 60.000 griegos judíos, en su mayoría de Tesalónica, fueron asesinados allí. Ellos o sus comunidades tuvieron que pagar sus billetes, como ocurrió en otros países. Pero el Gobierno alemán y la ferroviaria Deutsche Bahn AG se han negado hasta ahora a reembolsarlos. Alemania, sin embargo, recibe cada vez más presiones: los ferrocarriles estatales franceses, que transportaron a judíos y otros "indeseables" desde Francia a los campos de concentración por cuenta de la ocupación alemana, han pagado a los supervivientes y descendientes de los asesinados 60 millones de dólares desde 2016, tras un acuerdo con Estados Unidos. La compañía ferroviaria estatal neerlandesa también ha indemnizado al grupo correspondiente con 50 millones de euros desde 2019. Desde el verano pasado, en los Países Bajos también se han planteado demandas a Deutsche Bahn y a Alemania.
En tercer y último lugar, Alemania debería enmendar su situación en el desarrollo sostenible de las zonas rurales. La Wehrmacht y las Waffen-SS destruyeron total o parcialmente más de mil pueblos en Grecia y mataron a miles de civiles. La sospecha de apoyo a los partisanos era suficiente para quemar pueblos y asesinar a sus habitantes. Por el ataque a un soldado alemán o su muerte, debían fusilarse entre cincuenta y cien rehenes por orden del Alto Mando de la Wehrmacht. En estos casos, las tropas alemanas estaban autorizadas a matar también a mujeres y niños. De este modo, los mandos alemanes querían romper la resistencia de los partisanos contra la ocupación, pero fracasaron.
Aunque varios alcaldes griegos lo pidieron en los años cincuenta, el Gobierno alemán no apoyó la reconstrucción de estos pueblos y ciudades. Grecia tampoco recibió ninguna otra ayuda de Alemania para la reconstrucción, aunque el Gobierno alemán declaró en varias ocasiones que los préstamos comerciales anteriores habían sido una "contribución a las reparaciones". En la posguerra y mucho después, el Gobierno prefirió clasificar el terror de la ocupación como "consecuencias generales de la guerra". Todavía en 1995, la Embajada alemana en Atenas describió la masacre de Distomo en una carta al superviviente Argyris Sfountouris "como una medida en el marco de la guerra". Entretanto, los alemanes, y no solo los griegos, consideran cada vez más estas acciones como crímenes contra la humanidad. Llama la atención, por ejemplo, que el antiguo embajador alemán en Atenas, Jens Plötner, se distanciara de las declaraciones de sus predecesores en un discurso en 2018: "Algunas correspondencias oficiales de las últimas décadas, incluso de la Embajada alemana, son difíciles de soportar en su estilo. Me avergüenzo por ello y me gustaría pedirle disculpas hoy, señor Sfountouris".
Ahora que la sociedad y la política alemanas recuerdan cada vez más los crímenes cometidos en Grecia, ha llegado el momento de pasar de las palabras a los hechos y de que Alemania entable negociaciones con el Gobierno griego sobre la compensación de los daños de la guerra. El resultado podría ser un programa integral que responda a los actuales problemas sociales y ecológicos de Grecia.
<h3>A las palabras deben seguir los hechos</h3>
En la actualidad, el Gobierno alemán casi solo apoya encuentros y proyectos de jóvenes en los ámbitos del arte, la cultura, la ciencia y la educación, y espera que esto conduzca a un proceso de reconciliación. Pero por muy importantes que sean, la reconciliación no tendrá lugar mientras no lleguen fondos a los griegos en otros ámbitos de su vida. En este sentido, es importante apoyar el desarrollo sostenible en las zonas rurales, con especial atención a las comunidades de víctimas. A corto plazo, Alemania debería proporcionar fondos para proyectos orientados al bienestar público que deseen las propias comunidades. Después habría que poner en marcha programas de mayor alcance. Los fondos necesarios para ello pueden interpretarse como ayudas a la reconstrucción de recuperación o como pagos indirectos de reparación. En cualquier caso, serían una contribución a una modernización ecológica y orientada al bienestar público de Grecia.
Pero, sobre todo, la devolución del préstamo forzoso convencería a muchas personas en Grecia de que en Alemania se ha iniciado una nueva fase de tratamiento de la culpa de guerra. Solo si la República Federal reconoce estas obligaciones podrán crecer unas relaciones estables entre los dos países a largo plazo.

Grecia: la culpa de la guerra largamente reprimida en Alemania

Durante mucho tiempo, la postura de la República Federal fue que ya había reparado sus crímenes de guerra, pero la afirmación se queda corta

Niemcy przez długi czas utrzymywały, że wypłaciły reparacje za swoje zbrodnie wojenne w Grecji. To jednak pod wieloma względami nieprawda.

6 kwietnia obchodziliśmy 80. rocznicę niemieckiego ataku na Grecję. Niemieckie zbrodnie w czasie II wojny światowej są nadal głęboko zakorzenione w zbiorowej pamięci Greków, a mimo to niemiecka gotowość do wypłacenia Grecji odszkodowań za zniszczenie i splądrowanie kraju oraz cierpienia zadane mieszkańcom do dziś pozostaje na karygodnie niskim poziomie. Grecja zbyt długo pozostawała poza obszarem zainteresowań większości Niemców – oczywiście z wyjątkiem wyjazdów wakacyjnych.
Dopiero konflikt między oboma krajami o kryzys zadłużenia sprzed dziesięciu lat spowodował, że Niemcy zaczęli się interesować Grecją i paradoksalnie zbliżył do siebie oba państwa. Jednak nowe zainteresowanie Grecją sprawia, że do świadomości osób urodzonych po niemieckiej okupacji dociera również jej długo tłumiony terror. W miarę upływu czasu zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione przez Niemcy nie wydają się mniejsze, a wręcz przeciwnie – stają się większe w wyniku rosnącej wiedzy i nowych badań, dlatego też rośnie świadomość, że pilnie potrzebna jest rekompensata.
W związku z tym jeszcze 4 czerwca 2019 r. greckie MSZ ponownie wezwało w ustnej nocie rząd niemiecki do negocjacji w sprawie odszkodowań i reparacji. Jednakże nawet jeśli niemieccy politycy określają teraz masakry greckiej ludności cywilnej przez Wehrmacht i Waffen-SS jako zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości, oficjalna odpowiedź z Berlina ograniczyła się do trzech lakonicznych zdań: "W ocenie rządu federalnego kwestia reparacji jest zamknięta. Stanowisko Rządu Federalnego pozostaje niezmienione. Dlatego też nie zamierza on podejmować negocjacji w tej sprawie."
<h3>Polityczna schizofrenia w Niemczech</h3>
Mamy do czynienia z sytuacją wręcz absurdalną – zbrodniom się już nie zaprzecza, ale zachowanie pozostaje takie samo. Ten rozdźwięk między świadomością zbrodni a reagowaniem na nią graniczy z polityczną schizofrenią. Taki dysonans poznawczy domaga się rozwiązania; nie można go utrzymywać w nieskończoność.
Jak rząd federalny doszedł do tego etapu? Na londyńskiej konferencji z 1953 r., na której podpisano umowę w sprawie długów niemieckich, wyjaśnienie roszczeń reparacyjnych wszystkich uprawnionych krajów zostało odłożone do czasu zawarcia traktatu pokojowego. Jednakże w 1960 r., gdy presja ze strony 11 krajów zachodnioeuropejskich okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej stała się zbyt duża, Republika Federalna zgodziła się na zawarcie dwustronnych traktatów "na zasadzie dobrowolności". Na podstawie tej umowy Grecji przyznano 115 mln niemieckich marek dla osób prześladowanych przez nazistów. Przy około 100 tys. pozytywnie rozpatrzonych wniosków oznaczało to średnio 1187 marek na osobę. Do dziś rząd niemiecki twierdzi, że tym samym Grecja zgodziła się nie wnosić dalszych roszczeń. Zaprzeczają temu jednak liczni znawcy prawa międzynarodowego.
Wreszcie, w trakcie zjednoczenia w 1990 r., przy podpisaniu tzw. traktatu 2+4 [traktat o ostatecznej regulacji tej sprawy w odniesieniu do Niemiec - red.] było jasne, że Niemcy chcą uniknąć płacenia reparacji i dalszych odszkodowań. Mimo że Grecja nie była stroną traktatu, rząd niemiecki twierdzi, że traktat ten stanowi ostateczne i kompleksowe rozwiązanie kwestii reparacji. Jednak ani tam, ani w Karcie Paryskiej, która również się do niego odnosi, kwestia ta nie została w ogóle poruszona; słowo reparacje nie pojawia się nawet jako pośrednie odniesienie. Mimo to rząd niemiecki powtarzał od tego czasu: "Kwestia reparacji została rozstrzygnięta, a ponadto uległa przedawnieniu".
Zobowiązania wynikające z długu wojennego nie są jednak w żadnym razie "uregulowane". To prawda, że przez lata Republika Federalna Niemiec uzgadniała z poszczególnymi krajami – zawsze poniżej poziomu oficjalnych roszczeń prawnych – "pośrednie" lub "pozaprawne" płatności i tworzyła fundusze lub fundacje, które były uzasadnione względami humanitarnymi i moralnymi. Wszystko to jest jednak dalece niewystarczające. Nie można też zaprzeczyć, że w wyniku traktatu z 1960 r. wypłacono tylko indywidualne odszkodowania i to tylko ograniczonej grupie osób. Nie objęto nimi na przykład bojowników ruchu oporu ani odszkodowań za grabież i zniszczenie kraju.
Niezależnie od tego, czy sporne kwestie dotyczące odszkodowań zostaną ponownie wynegocjowane z Grecją, na bazie politycznego i moralnego obowiązku oraz argumentów prawnych można dziś wymienić trzy główne żądania, których nie można odrzucić. Po pierwsze, zwrot wymuszonej pożyczki, którą "Rzesza Niemiecka" wyłudziła od Grecji. Po drugie, zwrot okupu za żydowskich robotników przymusowych i kosztów przejazdu koleją w związku z deportacją greckich Żydów. Po trzecie, wsparcie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich – ze szczególnym uwzględnieniem społeczności ofiar.
<h3>Rekompensata za pracę przymusową</h3>
Grecki rząd Alexisa Tsiprasa (2015-2019) przy szerokim poparciu greckiego parlamentu ponowił dawne żądanie wobec Niemiec – spłatę przymusowej pożyczki, którą Niemcy wyłudziły od Grecji w 1942 r. Kwestia ta została już wyodrębniona przez rząd grecki jako sprawa specjalna podczas paryskiej konferencji w sprawie reparacji w latach 1945/46, podobnie jak przy wszystkich późniejszych okazjach. W międzyczasie zostało wystarczająco udowodnione, że nie chodziło o koszty okupacji, lecz o nieoprocentowaną pożyczkę, która tylko częściowo służyła do pokrycia kosztów okupacji. Spłaty były ustalone w umowie. Dowody wskazują na to, że część pożyczki została spłacona w czasie wojny. Pozostające do spłaty kwoty określane są w oficjalnych dokumentach niemieckich jako "dług Rzeszy". Na koniec wojny pozostały dług wynosił 476 mln marek. Jego wartość szacuje się dziś na 11 mld euro wraz z odsetkami. W Grecji coraz częściej słychać głosy, że spłata jest uzasadniona. W związku z tym Niemcy powinny zaproponować greckiemu rządowi wspólne odwołanie się do zajmującego się takimi sprawami Trybunału OBWE ds. Koncyliacji i Arbitrażu w Genewie. Taki krok byłby sygnałem gotowości do rozmów, na które Grecja czeka od dziesięcioleci.
Po drugie, Niemcy powinny zwrócić Gminie Żydowskiej w Grecji okup za żydowskich robotników przymusowych z Salonik, a także opłaty kolejowe za deportację greckich Żydów.
W lipcu 1942 r. kilka tysięcy żydowskich mężczyzn zostało zmuszonych do pracy m.in. przy budowie dróg i instalacji wojskowych. Warunki życia były tak nędzne, że ponad 10 proc. robotników przymusowych zmarło w ciągu pierwszych 2 miesięcy. Aby ratować swoich synów i mężów, gminy żydowskie zawarły porozumienie z szefem administracji wojskowej, Maxem Mertenem – wykupiły robotników przymusowych za okup w wysokości 2,5 mld drachm. To jednak nie mogło ich uratować. Kilka miesięcy później, wiosną 1943 r., zostali oni wraz z innymi Żydami z Salonik deportowani do Auschwitz i Treblinki. Gmina Żydowska w Salonikach domaga się od Niemiec zwrotu zapłaconego wówczas okupu, którego obecna wartość szacowana jest na 45 mln euro.
Wraz z inicjatywą Pociągu Pamięci Gmina Żydowska w Salonikach domaga się również zwrotu kosztów podróży do obozów zagłady dla spadkobierców deportowanych i gmin żydowskich, które dziś szacowane są na 89 mln euro. Zamordowano tam około 60 tys. żydowskich Greków, głównie z Salonik. Oni lub ich wspólnoty musieli sami zapłacić za bilety, jak to miało miejsce w innych krajach. Ale niemiecki rząd i Deutsche Bahn do tej pory odmawiały im zwrotu pieniędzy. Niemcy znajdują się jednak pod coraz większą presją w tej sprawie – francuskie koleje państwowe (SNCF), które na zlecenie niemieckiej okupacji transportowały Żydów i innych ludzi "niepożądanych" z Francji do obozów koncentracyjnych, na mocy porozumienia z USA wypłaciły od 2016 r. ocalałym i potomkom zamordowanych 60 mln dolarów. Również holenderskie koleje państwowe od 2019 r. rekompensują odpowiedniej grupie osób 50 mln euro. Od lata ubiegłego roku holenderscy inicjatorzy wysuwają swoje żądania także wobec Deutsche Bahn i Republiki Federalnej Niemiec.
Po trzecie wreszcie, Niemcy powinny naprawić sytuację w innej dziedzinie – zrównoważonego rozwoju na obszarach wiejskich. Jako że Wehrmacht i Waffen-SS całkowicie lub częściowo zniszczyły w Grecji ponad 1000 wsi i zabiły wiele tysięcy cywilów. W trakcie wojny podejrzenie o wspieranie partyzantki wystarczało, by palić wsie i mordować ich mieszkańców. Za zamach na niemieckiego żołnierza lub jego śmierć, na rozkaz naczelnego dowództwa Wehrmachtu miało być rozstrzelanych od 50 do 100 zakładników. W takich przypadkach żołnierze niemieccy byli upoważnieni do zabijania również kobiet i dzieci. W ten sposób niemieccy dowódcy chcieli złamać opór partyzantów przeciwko okupacji – bezskutecznie.
Mimo że w latach 50. kilku greckich burmistrzów zwróciło się z taką prośbą, rząd niemiecki nie wsparł odbudowy tych wsi i miasteczek. Grecja nie otrzymała też od Niemiec żadnej innej pomocy na odbudowę, chociaż rząd niemiecki czasami deklarował wcześniejsze pożyczki komercyjne jako "wkład w reparacje". W okresie powojennym i długo potem rząd niemiecki wolał klasyfikować terror okupacji jako "ogólne skutki wojny". Jeszcze w 1995 r. niemiecka ambasada w Atenach opisywała masakrę w Distomo [zamordowanie 228 mieszkańców wsi przez oddziały SS - red.] w liście do ocalałego Argyrisa Sfountourisa jako "akt mieszczący się w ramach działań wojennych". Tymczasem nie tylko Grecy, ale i Niemcy coraz częściej postrzegają te działania jako zbrodnie przeciwko ludzkości. Warto zauważyć na przykład, że były ambasador Niemiec w Atenach Jens Plötner w przemówieniu z 2018 r. zdystansował się od wypowiedzi swoich poprzedników: "Niektóre oficjalne korespondencje z ostatnich dziesięcioleci – także z niemieckiej ambasady – prezentują styl trudny do zaakceptowania. Za to jest mi wstyd i za to chciałbym pana dzisiaj przeprosić, panie Sfountouris".
Teraz gdy o zbrodniach popełnionych w Grecji coraz częściej pamięta niemieckie społeczeństwo i polityka, czas wreszcie przekuć słowa w czyny i zaangażować się w negocjacje z greckim rządem w sprawie odszkodowań za zniszczenia wojenne. Wynikiem tego mógłby być kompleksowy program, który odpowiadałby na obecne problemy społeczne i ekologiczne w Grecji.
<h3>Za słowami muszą iść czyny</h3>
Obecnie rząd niemiecki wspiera prawie wyłącznie spotkania i projekty młodzieżowe w dziedzinie sztuki, kultury, nauki i edukacji. Ma nadzieję, że w ten sposób doprowadzi do procesu pojednania. Pojednanie nie nastąpi jednak tak długo, jak długo Grecy nie otrzymają wsparcia w innych dziedzinach życia. W tym sensie ważne jest wspieranie zrównoważonego rozwoju na obszarach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem społeczności ofiar. W krótkim okresie Republika Federalna Niemiec powinna zapewnić środki na projekty zorientowane na dobro publiczne, które są pożądane przez same społeczności. W dalszej kolejności należałoby wprowadzić bardziej dalekosiężne programy. Potrzebne do tego środki można interpretować jako pomoc w odbudowie lub jako pośrednie wypłaty odszkodowań. W każdym razie stanowiłyby one wkład w ekologiczną i zorientowaną na dobro publiczne modernizację Grecji.
Przede wszystkim jednak spłata wymuszonej pożyczki przekonałaby wiele osób w Grecji, że w Niemczech rozpoczął się nowy etap w odnoszeniu się do czynów z czasów wojny. Tylko wtedy, gdy Republika Federalna uzna te zobowiązania, możliwe będzie długotrwałe rozwijanie stabilnych stosunków niemiecko-greckich.

Niemcy nie wypłaciły Grecji reparacji wojennych

Για πολλά χρόνια, η θέση της Γερμανίας ήταν ότι οι αποζημιώσεις για τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξε στην Ελλάδα είχαν καταβληθεί. Ωστόσο, ο ισχυρισμός αυτός δεν ευσταθεί από πολλές απόψεις

Ελλάδα: Η για χρόνια καταπιεσμένη ενοχή της Γερμανίας από τον πόλεμο

Για πολύ καιρό, η στάση της Γερμανίας ήταν ότι οι αποζημιώσεις για τα εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα είχαν καταβληθεί. Έχουν όμως έτσι τα πράγματα;

Hilde Schramm

The Long-Suppressed War Guilt Concerning Greece