Die Landwirtschaft soll grüner werden – doch trotz Verkaufsrekorden bleibt der Ökolandbau eine Nische.

Das Corona-Jahr war ein gutes Jahr für die Biobranche. Zwischen 15 und 20 Prozent mehr als im Vorjahr setzte der Fachhandel 2020 mit Biolebensmitteln um. Supermärkte und Discounter meldeten noch bessere Zahlen. Der selbstständige Unternehmensberater Klaus Braun, der sich auf Biohändler spezialisiert hat, erklärt das so: "Die Leute konnten nicht mehr ins Restaurant gehen und haben mehr und besser zu Hause gekocht. Sie haben sich vernünftiger, gesünder und teurer ernährt. Emotionale und geldwerte Budgets wurden frei, das hat auch Bio einen Schub gegeben."
Reichlich Jubelmeldungen also zum Auftakt der Nürnberger Messe BioFach. Doch gemessen an den eigenen Ansprüchen wirkt die Realität trist. Erst sechs Prozent des Gesamtumsatzes im Lebensmitteleinzelhandel werden mit zertifizierter Bioware erzielt. Trotz der hohen Wachstumsraten ist der Biomarkt eine Nische – und bleibt es vermutlich.
Für die biologische Landwirtschaft gelten strengere Regeln als für die konventionelle. Auf Äckern dürfen keine chemisch-synthetischen Pestizide verwendet werden, Nutztieren dürfen keine Antibiotika verabreicht werden. Das macht die Produktion aufwendiger, was sich im Preis niederschlägt. Biomilch, -eier, -mehl und -karotten gehen trotzdem vergleichsweise gut weg, das überdurchschnittlich teure Biofleisch aber kaum.
Gerade mal zehn Prozent aller landwirtschaftlichen Betriebe hierzulande arbeiten nach Biostandards. Dabei ist es schon eine gefühlte Ewigkeit her, dass die damalige Landwirtschaftsministerin Renate Künast (Grüne) 2002 verkündete, binnen einer Dekade sollten 20 Prozent aller landwirtschaftlichen Flächen in Deutschland biologisch bewirtschaftet werden. Die Frist ist lange verstrichen, der Anteil der Biofläche beträgt heute bloß sieben Prozent.
Die Europäische Union hat nun ein neues Ziel. Bis 2030 strebt sie einen Bioflächenanteil von 25 Prozent an. Um diesen Wert zu erreichen, müsste Deutschland seine Agrarstruktur allerdings stark umbauen. Die Ökofläche im Gemüse- und Weinanbau müsste verdreifacht, die im Ackerbau sogar verfünffacht werden. Im Auftrag der Umweltorganisation Greenpeace hat das Kasseler Institut für ländliche Entwicklung ausgerechnet, dass allein dafür eine Milliarde Euro Fördergeld benötigt würde. Das wäre dreimal mehr als heute in die Unterstützung des Ökolandbaus fließt.
Einige Bundesländer haben sich sogar noch ehrgeizigere Ziele gesetzt. Bayern will nach einem erfolgreichen Volksentscheid zum Insektenschutz innerhalb eines Jahrzehnts den Flächenanteil des ökologischen Landbaus auf 30 Prozent steigern, Baden-Württemberg auf 30 bis 40 Prozent. Die südlichen Bundesländer haben es dabei leichter, weil sie über viele sogenannte Grenzertragsregionen verfügen. Gemeint sind damit die aus konventioneller Sicht eher wenig attraktiven Standorte, beispielsweise für Maschinen schlecht zugängliche Almen oder weniger intensiv genutzte Äcker und Wiesen in den Mittelgebirgen. Deswegen ist die Umstellung auf Ökolandbau dort vergleichsweise einfach möglich.
Anders sieht es etwa in Niedersachsen aus. Dort gibt es viele Standorte wie die Hildesheimer Börde, die auf konventionelle Weise sehr effizient bewirtschaftet werden: mit schwerem Gerät, synthetischem Dünger und Pflanzenschutzmitteln. Wenig verwunderlich, dass die Landesregierung bis 2030 nur einen Bioflächenanteil von 15 Prozent anstrebt – "in Abhängigkeit von der Marktentwicklung", wie sie angibt.
Ob Deutschland also mehr Bioäcker schafft, ist eine Frage. Ob sich das auch in einem höheren Bioumsatz niederschlägt, eine andere. Wenn der jüngste Corona-Schub nicht wieder abflaue, schätzt der Berater Klaus Braun, könne in drei bis vier Jahren bundesweit zumindest die Zehn-Prozent-Marke bei den Umsätzen erreicht werden. Dann läge Deutschland in etwa gleichauf mit Schweden, das hinter Spitzenreiter Dänemark (11,5 Prozent Umsatzanteil) europaweit auf Platz zwei liegt. Für mehr Bio brauche es einen globalen Systemwechsel: die weltweite Abkehr von der industriellen Agrarwirtschaft, also jenem System, mit dessen Hilfe es in den vergangenen Jahrzehnten immerhin gelungen ist, das Hungerproblem einer wachsenden Menschheit zumindest einzudämmen.
Experten sind sich jedoch einig, dass eine weltweite Komplettumstellung auf Ökolandbau, wie sie Lobbyisten der Branche fordern, "für die absehbare Zukunft lediglich ein theoretisches Gedankenspiel" ist. So steht es in einem Gutachten des Wissenschaftlichen Beirats für Agrarpolitik, Ernährung und gesundheitlichen Verbraucherschutz (WBAE) der Bundesregierung vom Juni vergangenen Jahres. Das Problem sei nicht nur die schleppende Nachfrage, heißt es darin, sondern vor allem die niedrigeren Erträge. Biobauern, die auf Kunstdünger und Spritzmittel verzichten, haben im weltweiten Durchschnitt zwischen 19 und 25 Prozent weniger Ernte als ihre konventionell arbeitenden Kollegen.
Falls sich an den globalen Ernährungs- und Konsumgewohnheiten nichts ändert, würde eine starke Ausweitung des biologischen Landbaus also den Bedarf an Ackerfläche dramatisch erhöhen. Umgekehrt bedeutet das nach einer Schätzung des WBAE: Sollte die weltweite Landwirtschaft nur zu 60 Prozent auf Bioproduktion umgestellt werden, müsste all die Ackerfläche, auf der derzeit Viehfutter angebaut wird, halbiert werden. Das wiederum ließe sich nur erreichen, wenn der globale Nutztierbestand um ein Drittel sinken würde und man viel stärker als bisher darauf achten würde, dass keine noch brauchbaren Lebensmittel weggeworfen werden. Nur dann könne ein höherer Landverbrauch wohl vermieden werden.
Der Bund Ökologische Lebensmittelwirtschaft hält dagegen, dass sich die Konsum- und Ernährungsgewohnheiten mit mehr Bio ganz von allein ändern und in Zukunft weniger Fleisch gegessen werde. Dadurch könnte der Bedarf an Futtermitteln sinken, wodurch wiederum mehr Flächen für den Anbau weiterer Bioprodukte zur Verfügung stehen könnten.
An drastischen Vorschlägen herrscht kein Mangel: Quoten für regionale Produkte? Fleischsteuer? Staatlich verordnete Niedrigpreise für Biolebensmittel? Schließung von Großmastbetrieben? Werbeverbot für Billigfleisch, wie es Greenpeace fordert? "Es darf keine Tabus mehr geben", sagt Klaus Braun.
Womöglich ist es aber falsch, ökologische und konventionelle Landwirtschaft als unvereinbare Gegensätze zu betrachten. Auch im Gutachten des Wissenschaftsbeirats WBAE heißt es, Ökolandbau sei kein "Allheilmittel". So schonten Ökobauern zwar nachweislich Böden und Grundwasser und tragen zur Erhaltung der Artenvielfalt bei, ackern unter Berücksichtigung ihrer niedrigeren Erträge aber nicht unbedingt klimafreundlicher als ihre konventionellen Kollegen. Daraus lässt sich schließen: Wenn alle etwas mehr für die Umwelt tun als bisher, lässt sich insgesamt vielleicht mehr erreichen, als wenn die große Mehrheit weitermacht wie bisher – und die Einhaltung höchster Standards ein Nischenphänomen bleibt.

Ökologische Landwirtschaft: Eine Kuh macht noch keine Wende

Auch wegen der Pandemie kaufen viele mehr Bio-Produkte als zuvor. Wird das so bleiben?

Agriculture should be getting greener – but despite sales records, organic farming remains a niche.

The year of coronavirus was a good year for the organic sector. In 2020, the specialist trade sold between 15 and 20 percent more organic food than in the previous year; supermarkets and discounters reported even better figures. Independent management consultant Klaus Braun, who specialises in organic retailers, explains it this way: "People could no longer go to restaurants and so they cooked more, and better, at home. They ate more sensibly, more healthily and more expensively. Emotional and monetary budgets were freed up, which also gave organic produce a boost."
There was plenty to be pleased about, then, at the start of the BioFach trade fair in Nuremberg. But more organic food being sold does not equate to there being more organic agriculture. In fact, the reality looks dismal: only six percent of total sales in the food retail trade are achieved with certified organic goods. Despite the high-growth rates, the organic market is a niche – and will probably remain so.
One reason for this is that stricter rules apply to organic farming than to conventional farming. No synthetic chemical pesticides may be used on fields, and farm animals may not be given antibiotics. As such, production is more expensive, which is reflected in the price. Organic milk, eggs, flour and carrots still sell relatively well; organic meat, however, which is much more expensive than average, hardly sells at all.
Just ten percent of all farms in Germany work according to organic standards. Yet, it seems like a lifetime ago that the then Minister of Agriculture in Germany, Renate Künast (Greens), announced in 2002 that 20 percent of all agricultural land in Germany was to be farmed organically within a decade. The deadline has long since passed, and the proportion of organic land today is only seven percent.
The European Union now has a new target. By 2030, it is aiming for a share of organic land of 25 percent. In order to reach this figure, however, Germany would have to make major changes to its agricultural structure. Organic areas for vegetable and wine-growing would have to be tripled, and arable farming would have to be quintupled. On behalf of the environmental organisation Greenpeace, the Kassel Institute for Rural Development has calculated that this alone would require one billion euros in subsidies. That's three times more than is currently spent on supporting organic farming.
Some federal states have set themselves even more ambitious goals. After a successful referendum on insect protection, Bavaria wants to increase the share of organic farming to 30 percent within a decade, Baden-Württemberg is aiming for 30 to 40 percent. The southern German states have an easier time of it because they have many so-called marginal production regions; locations that are not very attractive from a conventional point of view, such as alpine pastures which are difficult for machines to access or fields and meadows in the low mountain ranges that are used less intensively. Conversion to organic farming is therefore comparatively easy there.
The situation is different in Lower Saxony. There are many locations, such as the Hildesheim Börde, which are farmed very efficiently in a conventional way: with heavy equipment, synthetic fertilisers and pesticides. It is hardly surprising that the state government is only aiming for an organic area share of 15 percent by 2030 – "depending on market developments", it says.
So if the first question is whether Germany will create more organic fields; the follow-up question would be whether this will translate into higher organic sales. If the trend sparked by the pandemic does not abate, consultant Klaus Braun estimates that in three to four years at least the ten-percent mark in sales could be reached nationwide. Germany would then be on a par with Sweden, which is in second place in Europe behind the leader Denmark (11.5 percent share of sales). A global system change is needed for more organic products: a worldwide turn away from industrial agriculture, i.e. the system that has at least succeeded in curbing the hunger problem of the growing human race in recent decades.
Experts agree, however, that a complete worldwide conversion to organic farming, as demanded by lobbyists in the industry, is "merely a theoretical intellectual game for the foreseeable future". This was stated in an expert report by the German government's Scientific Advisory Council for Agricultural Policy, Nutrition and Consumer Health Protection (WBAE) in June of last year. The biggest problem is not the sluggish demand, it says, but the lower yields. Organic farmers, who do not use artificial fertilisers and sprays, have on average between 19 and 25 percent lower harvests than their colleagues who work with more conventional methods.&nbsp;
If there is no change in global nutrition and consumption habits, a strong expansion of organic farming would dramatically increase the demand for arable land. Conversely, according to an estimate by the WBAE, this means that if only 60 percent of global agriculture were to be converted to organic production, all the arable land currently used to grow animal feed would have to be halved. This, in turn, could only be achieved if the global livestock population were to be reduced by a third, and if much greater care were taken than previously has been to ensure that no usable food was thrown away. Only then could higher land consumption be avoided.
The Federation of the Organic Food Industry (Bund Ökologische Lebensmittelwirtschaft), on the other hand, believes that consumption and eating habits will change all by themselves, with more organic food and less meat being purchased and eaten in the future. This could reduce the need for animal feed, which in turn could make more land available for the cultivation of more organic products.
There is no shortage of drastic proposals: quotas for regional products; a meat tax; state-imposed low prices for organic food; closure of large-scale fattening farms; a ban on advertising cheap meat, as demanded by Greenpeace. "There must be no more taboos," says Klaus Braun.
But it may be wrong to regard organic and conventional farming as irreconcilable opposites. The report by the WBAE scientific advisory board also states that organic farming is not a "cure all". For example, while organic farmers have been shown to conserve soil and groundwater and contribute to the preservation of biodiversity, they do not necessarily farm in a more climate-friendly way than their conventional counterparts, taking into account their lower yields. The conclusion is this: if everyone does a little more for the environment than they have done so far, more can perhaps be achieved overall. Compliance with the highest standards will only remain a niche phenomenon if the vast majority continues as before.

Organic Farming: One Cow Does Not Make a Change

The pandemic is one reason why more people are buying organic  food than before. But will it stay that way?

Η γεωργία πρέπει να γίνει πιο πράσινη - αλλά παρά τις πωλήσεις ρεκόρ, η βιολογική γεωργία παραμένει περιορισμένη

Το έτος του κορονοϊού ήταν μια καλή χρονιά για τον βιολογικό τομέα. Το 2020, το εξειδικευμένο εμπόριο πούλησε μεταξύ 15 και 20% περισσότερα βιολογικά τρόφιμα από ό,τι το προηγούμενο έτος· τα σούπερ μάρκετ και τα καταστήματα εκπτώσεων ανέφεραν ακόμη καλύτερα στοιχεία. Ο ανεξάρτητος σύμβουλος μάνατζμεντ Κλάους Μπράουν, ο οποίος ειδικεύεται στα καταστήματα λιανικής πώλησης βιολογικών προϊόντων, το εξηγεί με αυτόν τον τρόπο: «Οι άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να πάνε σε εστιατόρια και έτσι μαγειρεύουν περισσότερο και καλύτερα στο σπίτι. Έφαγαν πιο λογικά, πιο υγιεινά και πιο ακριβά. Οι συναισθηματικοί και οικονομικοί προϋπολογισμοί απελευθερώθηκαν, γεγονός που έδωσε επίσης ώθηση στα βιολογικά προϊόντα».&nbsp;
Με την έναρξη της εμπορικής έκθεσης BioFach στη Νυρεμβέργη υπήρχαν πολλοί λόγοι για να χαρούμε. Αλλά οι μεγαλύτερες πωλήσεις βιολογικών τροφίμων δεν ισοδυναμούν και με αύξηση της βιολογικής γεωργίας. Στην πραγματικότητα, η κατάσταση μοιάζει θλιβερή: τα πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα ανέρχονται μόλις στο 6% των συνολικών πωλήσεων στο λιανικό εμπόριο τροφίμων. Παρά τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, η βιολογική αγορά είναι μικρή - και πιθανότατα θα παραμείνει έτσι.
Ένας λόγος για αυτό είναι οι αυστηρότεροι κανόνες που ισχύουν για τη βιολογική γεωργία παρά για τη συμβατική γεωργία. Δεν επιτρέπεται η χρήση συνθετικών χημικών φυτοφαρμάκων σε αγρούς και δε χορηγούνται αντιβιοτικά στα ζώα εκτροφής. Ως εκ τούτου, η παραγωγή είναι ακριβότερη, κάτι που αντικατοπτρίζεται στην τιμή. Το βιολογικό γάλα, τα αυγά, το αλεύρι και τα καρότα εξακολουθούν να είναι σχετικά ευπώλητα· το βιολογικό κρέας, ωστόσο, το οποίο είναι πολύ πιο ακριβό από το μέσο όρο, δεν πουλάει καθόλου.
Μόνο το δέκα τοις εκατό όλων των αγροκτημάτων στη Γερμανία λειτουργούν σύμφωνα με τα βιολογικά πρότυπα. Ωστόσο, μοιάζει να έχει περάσει μια ολόκληρη ζωή από τότε που η υπουργός Γεωργίας στη Γερμανία, Ρενάτε Κούναστ (Πράσινοι), ανακοίνωσε το 2002 ότι το 20% του συνόλου της γεωργικής γης στη Γερμανία πρόκειται να καλλιεργεί βιολογικά μέσα σε μια δεκαετία. Η προθεσμία αυτή έχει περάσει εδώ καιρό και το ποσοστό της βιολογικής καλλιέργειας σήμερα είναι μόνο επτά τοις εκατό.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τώρα έναν νέο στόχο. Μέχρι το 2030, στοχεύει σε μερίδιο βιολογικής καλλιέργειας 25%. Για να επιτύχει αυτό το ποσοστό, ωστόσο, η Γερμανία θα πρέπει να κάνει σημαντικές αλλαγές στη γεωργική της υποδομή. Οι βιολογικές εκτάσεις για την καλλιέργεια λαχανικών και οίνου θα πρέπει να τριπλασιαστούν και η αροτραία γεωργία θα πρέπει να τετραπλασιαστεί. Εκ μέρους της περιβαλλοντικής οργάνωσης Greenpeace, το Ινστιτούτο Αγροτικής Ανάπτυξης του Κάσελ υπολόγισε ότι αυτό από μόνο του θα απαιτούσε επιδοτήσεις ενός δισεκατομμυρίου ευρώ. Αυτό είναι τριπλάσιο από αυτό που δαπανάται σήμερα για τη στήριξη της βιολογικής γεωργίας.
Ορισμένα ομοσπονδιακά κρατίδια έχουν θέσει ακόμη πιο φιλόδοξους στόχους. Μετά από ένα επιτυχημένο δημοψήφισμα για την προστασία των εντόμων, η Βαυαρία θέλει να αυξήσει το μερίδιο της βιολογικής γεωργίας σε 30 τοις εκατό μέσα σε μια δεκαετία, η Βάδη-Βυρτεμβέργη στοχεύει στο 30 έως 40 τοις εκατό. Για τα κράτη της νότιας Γερμανίας είναι πιο εύκολο, επειδή έχουν πολλές περιθωριακές περιοχές παραγωγής, όπως λέγονται· τοποθεσίες που δεν είναι πολύ ελκυστικές από συμβατική άποψη, όπως αλπικά λιβάδια που είναι δύσκολα προσβάσιμα σε μηχανήματα ή χωράφια και λιβάδια σε χαμηλές οροσειρές που χρησιμοποιούνται λιγότερο έντονα. Επομένως, η αλλαγή σε βιολογική καλλιέργεια είναι σχετικά εύκολη.
Η κατάσταση είναι διαφορετική στην Κάτω Σαξονία. Υπάρχουν πολλές τοποθεσίες, όπως το Χιλντεσάιμ Μπόρντε, που καλλιεργούνται πολύ αποτελεσματικά με συμβατικό τρόπο: με βαρύ εξοπλισμό, συνθετικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η κρατιδιακή κυβέρνηση στοχεύει να έχει μερίδιο βιολογικής έκτασης 15% έως το 2030 - «ανάλογα με τις εξελίξεις στην αγορά», λέει.
Αν λοιπόν το πρώτο ερώτημα είναι αν η Γερμανία θα δημιουργήσει περισσότερες βιολογικές καλλιέργειες· το επόμενο ερώτημα είναι αν αυτό θα μεταφραστεί σε υψηλότερες &nbsp;πωλήσεις οργανικών προϊόντων. Εάν η τάση που προκαλείται από την πανδημία δεν υποχωρήσει, ο σύμβουλος Κλάους Μπράουν εκτιμά ότι σε τρία έως τέσσερα χρόνια τουλάχιστον ένα ποσοστό δέκα τοις εκατό στις πωλήσεις είναι εφικτό σε εθνικό επίπεδο. Η Γερμανία θα ήταν τότε ισοδύναμη με τη Σουηδία, η οποία βρίσκεται στη δεύτερη θέση στην Ευρώπη πίσω από την ηγέτιδα Δανία (μερίδιο 11,5% των πωλήσεων). Απαιτείται μια παγκόσμια αλλαγή συστήματος για περισσότερα βιολογικά προϊόντα: μια παγκόσμια απομάκρυνση από τη βιομηχανική γεωργία, δηλαδή το σύστημα που κατάφερε τουλάχιστον να περιορίσει το πρόβλημα της πείνας του αυξανόμενου σε πληθυσμό, τις τελευταίες δεκαετίες, ανθρώπινου είδους.
Οι ειδικοί συμφωνούν, ωστόσο, ότι η πλήρης παγκόσμια μετατροπή σε βιολογική γεωργία, όπως απαιτείται από τους εκπροσώπους ομάδων συμφερόντων στη βιομηχανία, παραμένει «απλώς ένα θεωρητικό νοητικό παιχνίδι για το ορατό μέλλον». Αυτό ανέφερε έκθεση εμπειρογνωμόνων του Επιστημονικού Γνωμοδοτικού Συμβουλίου της Γερμανικής κυβέρνησης για τη Γεωργική Πολιτική, τη Διατροφή και την Προστασία της Υγείας των Καταναλωτών (WBAE) τον Ιούνιο του περασμένου έτους. Το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι η υποτονική ζήτηση, λέει, αλλά οι χαμηλότερες αποδόσεις. Οι βιολογικοί αγρότες, που δε χρησιμοποιούν τεχνητά λιπάσματα και ψεκασμούς, έχουν κατά μέσο όρο 19 έως 25 τοις εκατό μικρότερες συγκομιδές από τους συναδέλφους τους που εργάζονται με πιο συμβατικές μεθόδους.
Εάν δεν υπάρξει καμία αλλαγή στις παγκόσμιες διατροφικές και καταναλωτικές συνήθειες, μια ισχυρή επέκταση της βιολογικής γεωργίας θα αυξήσει δραματικά τη ζήτηση για καλλιεργήσιμη γη. Αντίθετα, σύμφωνα με μια εκτίμηση του WBAE, αυτό σημαίνει ότι εάν μόνο το 60 τοις εκατό της παγκόσμιας γεωργίας επρόκειτο να μετατραπεί σε βιολογική παραγωγή, όλη η καλλιεργήσιμη γη που χρησιμοποιείται σήμερα για την καλλιέργεια ζωοτροφών θα μειωνόταν στο μισό. Αυτό, με τη σειρά του, θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο εάν ο παγκόσμιος πληθυσμός των ζώων μειωθεί κατά ένα τρίτο και εάν αυτό γίνει με πολύ μεγαλύτερη προσοχή από ό,τι στο παρελθόν για να εξασφαλιστεί ότι δε θα πεταχτούν χρήσιμα τρόφιμα. Μόνο τότε θα μπορούσε να αποφευχθεί η μεγαλύτερη κατανάλωση γης.
Η Ομοσπονδία της Βιομηχανίας Βιολογικών Τροφίμων (Bund Ökologische Lebensmittelwirtschaft), από την άλλη πλευρά, πιστεύει ότι οι καταναλωτικές και διατροφικές συνήθειες θα αλλάξουν από μόνες τους, με περισσότερα βιολογικά τρόφιμα και λιγότερα κρέατα να αγοράζονται και να τρώγονται στο μέλλον. Αυτό θα μπορούσε να μειώσει την ανάγκη για ζωοτροφές, η οποία με τη σειρά της θα μπορούσε να διαθέσει περισσότερη γη για την καλλιέργεια περισσότερων βιολογικών προϊόντων.
Υπάρχουν αρκετές ριζοσπαστικές προτάσεις: ποσοστώσεις για τοπικά προϊόντα· φόρος κρέατος· χαμηλές τιμές που επιβάλλονται από το κράτος στα βιολογικά τρόφιμα· κλείσιμο μεγάλων εκτροφείων πάχυνσης· απαγόρευση διαφήμισης φθηνού κρέατος, όπως ζητάει η Greenpeace. «Δεν πρέπει να υπάρχουν πλέον ταμπού», λέει ο Κλάους Μπράουν.
Όμως μπορεί να είναι και λάθος να θεωρούμε τη βιολογική και τη συμβατική γεωργία ως άσπρο και μαύρο. Η έκθεση του επιστημονικού συμβουλίου του WBAE αναφέρει επίσης ότι η βιολογική γεωργία δεν αποτελεί «πανάκεια». Για παράδειγμα, ενώ οι βιολογικοί αγρότες έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλουν στη συντήρηση του εδάφους και των ομβρίων υδάτων και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, δεν καλλιεργούν απαραίτητα πιο φιλικά προς το κλίμα από τους συμβατικούς ομολόγους τους, λαμβάνοντας υπόψη τις χαμηλότερες αποδόσεις τους. Το συμπέρασμα είναι αυτό: εάν ο καθένας κάνει λίγο περισσότερα για το περιβάλλον από ό,τι έχουμε κάνει μέχρι τώρα, ίσως συνολικά να επιτευχθούν και περισσότερα. Η συμμόρφωση με τα υψηλότερα πρότυπα θα παραμείνει ένα περιορισμένο φαινόμενο μόνο εάν η συντριπτική πλειονότητα συνεχίσει όπως πριν.

Βιολογική γεωργία: Μια αγελάδα δε φέρνει την αλλαγή

Η πανδημία είναι ένας λόγος για τον οποίο περισσότεροι άνθρωποι αγοράζουν βιολογικά τρόφιμα από πριν. Αλλά θα παραμείνει έτσι;

L'agriculture devrait devenir plus verte, mais malgré les records de vente, l'agriculture biologique reste une niche en Allemagne.

La pandémie a été une aubaine pour le secteur biologique. En 2020, le commerce spécialisé a vendu entre 15 et 20 % d'aliments biologiques de plus que l'année précédente. Les supermarchés et les discounters ont fait état de chiffres encore meilleurs. Selon Klaus Braun, consultant indépendant en gestion, spécialisé dans le commerce biologique, « les gens ne pouvaient plus aller au restaurant et ils cuisinaient donc plus, et mieux, à la maison. Ils mangeaient plus raisonnablement, plus sainement et plus cher. Les budgets émotionnels et monétaires ont été libérés, ce qui a également donné un coup de pouce aux produits biologiques ».
Il y avait donc de quoi se réjouir au début du salon BioFach à Nuremberg. Mais vendre plus d'aliments biologiques n'équivaut pas au développement de l'agriculture biologique. En fait, la réalité semble bien sombre : seuls 6% des ventes totales dans le commerce de détail alimentaire sont réalisées avec des produits certifiés biologiques. Malgré les taux de croissance élevés, le marché biologique demeure une niche. Et il le restera probablement.
C'est notamment dû au fait que l'agriculture biologique est soumise à des règles plus strictes que l'agriculture conventionnelle. Aucun pesticide chimique de synthèse ne peut être utilisé dans les champs, et les animaux de ferme ne peuvent pas recevoir d'antibiotiques. La production est donc plus coûteuse, ce qui se reflète dans le prix. Le lait, les œufs, la farine et les carottes biologiques se vendent encore relativement bien. En revanche, la viande biologique, qui est beaucoup plus chère que la moyenne, ne se vend pratiquement pas.
Seules 10% de toutes les exploitations agricoles en Allemagne travaillent selon des normes biologiques. Pourtant, en 2002, la ministre allemande de l'Agriculture de l'époque, Renate Künast (Verts), annonçait que 20 % de toutes les terres agricoles allemandes seraient exploitées en bio dans les dix ans à venir. Ce délai est dépassé depuis longtemps et la proportion de terres exploitées en bio n'est plus que de 7 % aujourd'hui.
L'Union européenne s'est fixé un nouvel objectif. D'ici 2030, elle vise une part de 25 % de terres exploitées en bio. Pour atteindre ce chiffre, l'Allemagne devrait toutefois procéder à des changements majeurs dans sa structure agricole. Les surfaces consacrées à la culture biologique des légumes et de la vigne devraient être triplées, et les cultures arables devraient être quintuplées. Pour le compte de l'ONG Greenpeace, l'Institut de développement rural de Kassel a calculé que cette seule mesure nécessiterait un milliard d'euros de subventions. C'est trois fois plus que ce qui est actuellement dépensé pour soutenir l'agriculture biologique.
Certains États fédéraux se sont fixé des objectifs encore plus ambitieux. Après un référendum réussi sur la protection des insectes, la Bavière veut faire passer la part de l'agriculture biologique à 30 % d'ici dix ans, le Bade-Wurtemberg vise 30 à 40 %. Les Länder du sud de l'Allemagne ont la vie plus facile, car ils comptent de nombreuses régions de production dites marginales, des sites peu attrayants d'un point de vue conventionnel, comme les alpages difficiles d'accès pour les machines ou les champs et les prairies des basses montagnes qui sont utilisés de manière moins intensive. La conversion à l'agriculture biologique y est donc relativement aisée.
La situation est différente en Basse-Saxe. De nombreux sites, comme la Hildesheim Börde, sont exploités de manière très efficace selon un mode conventionnel, avec des équipements lourds, des engrais synthétiques et des pesticides. Il n'est pas surprenant que le gouvernement local ne vise qu'une part de 15 % de surfaces biologiques d'ici 2030, « en fonction de l'évolution du marché », précise-t-il.
Une fois posée la question de savoir si l'Allemagne va créer davantage de champs biologiques, il importe de savoir si cela se traduira par une hausse des ventes de produits biologiques. Si la tendance déclenchée par la pandémie ne s'atténue pas, le consultant Klaus Braun estime que dans trois ou quatre ans, la barre des 10% de ventes pourrait être atteinte à l'échelle nationale. L'Allemagne serait alors à égalité avec la Suède, qui occupe la deuxième place en Europe derrière le Danemark (11,5 % des ventes). Un changement de système global est nécessaire pour davantage de produits biologiques : un détournement mondial de l'agriculture industrielle, c'est-à-dire du système qui a au moins réussi à freiner le problème de la faim de la race humaine croissante au cours des dernières décennies.
Selon un rapport publié en juin dernier par les experts du Conseil consultatif scientifique pour la politique agricole, la nutrition et la protection de la santé des consommateurs (WBAE) du gouvernement allemand, une conversion mondiale complète à l'agriculture biologique, comme le demandent les lobbyistes du secteur, n'est « qu'un jeu intellectuel théorique pour l'avenir proche ». D'après ces experts, le plus grand problème n'est pas la faiblesse de la demande, mais la baisse des rendements. Les agriculteurs biologiques, qui n'utilisent pas d'engrais, ont en moyenne des récoltes inférieures de 19 à 25 % à celles des agriculteurs conventionnels.
S'il n'y a pas de changement dans les habitudes mondiales de nutrition et de consommation, une forte expansion de l'agriculture biologique augmenterait considérablement la demande de terres arables. Autrement dit, selon une estimation du WBAE, cela signifie que si seulement 60 % de l'agriculture mondiale devait être convertie à la production biologique, toutes les terres arables actuellement utilisées pour l'alimentation animale devraient être réduites de moitié. Cela ne pourrait se faire que si le cheptel mondial était réduit d'un tiers et si l'on veillait beaucoup plus qu'auparavant à ce qu'aucun aliment utilisable ne soit jeté. Ce n'est qu'alors que l'on pourra éviter une consommation accrue de terres.
La Fédération de l'industrie alimentaire biologique (Bund Ökologische Lebensmittelwirtschaft), d'autre part, estime que la consommation et les habitudes alimentaires vont changer d'elles-mêmes, avec plus d'aliments biologiques et moins de viande achetée et consommée à l'avenir. Cela pourrait réduire le besoin en aliments pour animaux, ce qui pourrait à son tour rendre plus de terres disponibles pour la culture d'un plus grand nombre de produits biologiques.
Les propositions radicales ne manquent pas : quotas pour les produits régionaux, taxe sur la viande, prix bas imposés par l'État pour les aliments biologiques, fermeture des grandes exploitations d'engraissement, interdiction de la publicité pour la viande bon marché, comme le demande Greenpeace. « Il ne doit plus y avoir de tabous », suggère Klaus Braun.
Mais il serait erroné de considérer l'agriculture biologique et l'agriculture conventionnelle comme des contraires irréconciliables. L'agriculture biologique n'est pas un « remède à tout », selon la WBAE. Par exemple, s'il a été démontré que les agriculteurs biologiques conservent les sols et les eaux souterraines et contribuent à la préservation de la biodiversité, ils ne pratiquent pas nécessairement une agriculture plus respectueuse du climat que leurs homologues conventionnels, compte tenu de leurs rendements plus faibles. La conclusion est la suivante : si chacun en fait un peu plus pour l'environnement que ce qu'il a fait jusqu'à présent, on peut peut-être obtenir davantage dans l'ensemble. Le respect des normes les plus élevées ne restera un phénomène de niche que si la grande majorité continue à consommer comme avant.

L'agriculture biologique reste un marché de niche en Allemagne 

La pandémie est l'une des raisons pour lesquelles les gens se dirigent vers le bio. Comment inscrire ce changement dans la durée ?

Rolnictwo powinno być coraz bardziej ekologiczne. Tymczasem mimo rekordów sprzedaży rolnictwo ekologiczne pozostaje niszowe.

Rok pandemii był dobrym rokiem dla sektora ekologicznego. W 2020 roku handel w branży żywności organicznej wzrósł od 15 do 20 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim; supermarkety i sklepy odnotowały jeszcze lepsze wyniki. Niezależny doradca ds. zarządzania Klaus Braun, który współpracuje przede wszystkim ze sprzedawcami detalicznymi żywności organicznej, wyjaśnia - Ludzie nie mogli już chodzić do restauracji, więc gotowali więcej posiłków wysokiej jakości w domu. Jedli rozsądniej, zdrowiej i więcej wydawali na żywność. Uwolnione zostały zasoby emocjonalne i pieniężne, co również przyczyniło się do rozwoju produktów ekologicznych.
Targi BioFach w Norymberdze dały więc wiele powodów do zadowolenia. Jednak wzrost sprzedaży żywności ekologicznej nie jest równoznaczny z rozwojem rolnictwa ekologicznego. Rzeczywistość wygląda wręcz fatalnie: tylko 6 proc. obrotów artykułami spożywczymi w handlu detalicznym przypada na certyfikowane produkty ekologiczne. Mimo wysokiego wzrostu rynek ekologiczny jest niszowy - i prawdopodobnie taki pozostanie.
Przyczyną tego jest między innymi fakt, że rolnictwo ekologiczne musi spełnić surowsze wymogi niż rolnictwo konwencjonalne. Na polach nie można stosować syntetycznych pestycydów chemicznych, a zwierzętom hodowlanym nie wolno podawać antybiotyków. W związku z tym produkcja jest droższa, co znajduje odzwierciedlenie w cenie. Ekologiczne mleko, jajka, mąka i marchew sprzedają się jeszcze stosunkowo dobrze, natomiast organiczne mięso, które jest znacznie droższe niż przeciętne, nie sprzedaje się prawie wcale.
Zaledwie 10 proc. wszystkich gospodarstw rolnych w Niemczech spełnia wymogi ekologiczne. A przecież już w 2002 r. ówczesna minister rolnictwa Renate Künast (Zieloni) ogłosiła, że w ciągu dekady 20 proc. wszystkich gruntów rolnych w Niemczech ma być uprawianych ekologicznie. Termin ten już dawno minął, a udział ekologicznych użytków rolnych wynosi dzisiaj tylko 7 proc.
Unia Europejska ma teraz nowy cel. Do roku 2030 udział powierzchni ekologicznej ma wynosić 25 proc. Aby osiągnąć ten cel, Niemcy musiałyby jednak dokonać poważnych zmian w strukturze rolnictwa. Powierzchnia ekologicznych upraw warzyw i winorośli musiałaby zostać potrojona, a grunty orne podwojone. Na zlecenie organizacji Greenpeace Instytut Rozwoju Wsi w Kassel obliczył, że tylko na to potrzebny byłby miliard euro dotacji. To trzy razy więcej, niż obecnie przeznacza się na wspieranie rolnictwa ekologicznego.
Niektóre kraje związkowe postawiły sobie jeszcze ambitniejsze cele. Bawaria, po udanym referendum w sprawie ochrony owadów, chce w ciągu dekady zwiększyć udział rolnictwa ekologicznego do 30 proc., Badenia-Wirtembergia chce osiągnąć wzrost na poziomie 30 do 40 proc. Południowe kraje związkowe mają o tyle łatwiej, że posiadają wiele tzw. marginalnych regionów produkcyjnych, które z konwencjonalnego punktu widzenia nie są zbyt atrakcyjne, jak np. trudno dostępne dla maszyn pastwiska alpejskie lub mniej intensywnie użytkowane pola i łąki w niskich pasmach górskich. Dlatego przestawienie się na rolnictwo ekologiczne jest tam stosunkowo łatwe.
W Dolnej Saksonii sytuacja jest inna. W wielu miejscach, jak na przykład w Hildesheim Börde, gospodaruje się bardzo wydajnie w sposób konwencjonalny: przy pomocy ciężkiego sprzętu, nawozów sztucznych i pestycydów. Nie dziwi więc, że rząd landu zamierza do 2030 r. osiągnąć udział powierzchni ekologicznych na poziomie 15 proc. - "w zależności od rozwoju rynku".
Jeśli więc pierwszym pytaniem jest, czy w Niemczech powstanie więcej upraw ekologicznych, to kolejnym jest, czy przełoży się to na wzrost sprzedaży produktów organicznych. Jeśli trend wywołany przez pandemię nie osłabnie, to według oceny doradcy Klausa Brauna, w ciągu trzech do czterech lat może zostać osiągnięty co najmniej dziesięcioprocentowy poziom sprzedaży w skali całego kraju. Niemcy zrównałyby się wtedy ze Szwecją, która zajmuje drugie, za Danią, miejsce w Europie (11,5 proc. udziału w sprzedaży). Dla większej ilości produktów ekologicznych konieczna jest globalna zmiana systemowa: ogólnoświatowy odwrót od rolnictwa przemysłowego, czyli od systemu, który w ostatnich dziesięcioleciach zdołał przynajmniej ograniczyć problem głodu rosnącej ludzkości.
Eksperci są jednak zgodni co do tego, że całkowite przejście na rolnictwo ekologiczne na całym świecie, czego domagają się lobbyści z branży, "w przewidywalnej przyszłości jest jedynie teoretycznym eksperymentem intelektualnym". Tak wynika z raportu niemieckiego rządowego doradcy naukowego ds. polityki rolnej, żywienia i ochrony zdrowia konsumentów (WBAE) opublikowanego w czerwcu ubiegłego roku. Największym problemem nie jest słaby popyt, lecz mniejszy urodzaj. Rolnicy ekologiczni, którzy nie używają sztucznych nawozów i sprayów, zbierają średnio od 19 do 25 proc. mniej plonów niż ich koledzy, którzy korzystają z bardziej konwencjonalnych metod.
Jeśli nie nastąpiłyby zmiany w światowych nawykach żywieniowych i konsumpcyjnych, to silna ekspansja rolnictwa ekologicznego dramatycznie zwiększyłaby zapotrzebowanie na grunty orne. I odwrotnie, zgodnie z szacunkami WBAE oznacza to, że gdyby tylko 60 proc. światowego rolnictwa miało zostać przestawione na produkcję ekologiczną, to powierzchnia wszystkich gruntów obecnie wykorzystywanych pod uprawę pasz musiałaby zostać zredukowana o połowę. To z kolei można by osiągnąć tylko wtedy, gdyby światowa populacja zwierząt hodowlanych została zredukowana o jedną trzecią i gdyby w znacznie większym stopniu niż dotychczas dbano o to, aby nie wyrzucać żywności nadającej się do spożycia. Tylko wtedy można by uniknąć większego zużycia ziemi.
Z drugiej strony Federacja Przemysłu Żywności Ekologicznej [niem. Bund Ökologische Lebensmittelwirtschaft - red.] jest zdania, że konsumpcja i nawyki żywieniowe same się zmienią, a w przyszłości będzie się kupować i jeść więcej żywności ekologicznej i mniej mięsa. W ten sposób można by zmniejszyć zapotrzebowanie na paszę dla zwierząt, co z kolei mogłoby udostępnić więcej ziemi pod uprawę większej ilości produktów ekologicznych.
Nie brakuje drastycznych propozycji: kwoty na produkty regionalne; podatek od mięsa; narzucone przez państwo niskie ceny żywności ekologicznej; zamknięcie dużych ferm tuczu; zakaz reklamowania taniego mięsa, czego domaga się Greenpeace. - Nic nie może być tematem tabu - mówi Klaus Braun.
Być może jednak błędem jest traktowanie rolnictwa ekologicznego i konwencjonalnego jako przeciwieństw nie do pogodzenia. Raport naukowego gremium doradczego WBAE stwierdza również, że rolnictwo ekologiczne nie stanowi panaceum. I tak na przykład, o ile rolnicy ekologiczni chronią glebę i wody gruntowe oraz przyczyniają się do zachowania bioróżnorodności, o tyle niekoniecznie prowadzą działalność rolniczą bardziej przyjazną dla klimatu niż ich konwencjonalni odpowiednicy, biorąc pod uwagę niższą wydajność ich upraw. Wniosek jest następujący: jeśli każdy zrobi trochę więcej dla środowiska niż do tej pory, to być może w ogólnym rozrachunku uda się osiągnąć więcej. Przestrzeganie najwyższych standardów pozostanie zjawiskiem niszowym tylko wtedy, gdy przytłaczająca większość będzie postępować tak jak dotychczas.

Rolnictwo ekologiczne: cudowne remedium dla klimatu?

Pandemia jest jednym z powodów, dla których żywność organiczna cieszy się większą popularnością wśród konsumentów. Ale czy tak już zostanie?

La producción de alimentos debería respetar más el medioambiente, pero a pesar de los récords en ventas, su versión ecológica todavía es un nicho

El año del coronavirus fue bueno para el sector ecológico: en 2020, el comercio especializado vendió entre un 15 y un 20% más de alimentos ecológicos que el año anterior, y los supermercados y las tiendas de descuento registraron cifras aún mejores. Para el consultor de gestión independiente, Klaus Braun, especializado en el comercio ecológico, esto se explica porque "la gente ya no podía ir a restaurantes, así que cocinaba más, y mejor, en casa. Comían de forma más sensata, sana y cara. Los presupuestos emocionales y monetarios se liberaron, y eso también impulsó los productos ecológicos".
Así pues, hay muchos motivos para alegrarse del inicio de la feria BioFach en Núremberg, pero que se vendan más alimentos ecológicos no implica que haya más agricultura ecológica. De hecho, la realidad es otra: solo el 6% de las ventas en el comercio minorista de alimentos son de productos ecológicos certificados. A pesar de las altas tasas de crecimiento, el mercado ecológico es un nicho, y es probable que continúe así.
Una de las razones es que las normas son más estrictas para la agricultura ecológica que para la convencional. No se pueden utilizar plaguicidas químicos sintéticos en los campos y los animales de granja no pueden recibir antibióticos. Por ello, la producción es más cara y eso se refleja en el precio. La leche, los huevos, la harina y las zanahorias ecológicas se venden relativamente bien, pero la carne ecológica, mucho más cara que la media, apenas se vende.
Solo el 10% de las explotaciones agrícolas alemanas trabajan según las normas ecológicas. Sin embargo, ha llovido mucho desde que la entonces ministra de Agricultura, Renate Künast, de Los Verdes, anunciara en 2002 que el 20% de todas las tierras agrícolas de Alemania debían cultivarse de forma ecológica en una década. El plazo pasó hace años, pero las tierras ecológicas apenas alcanzan el 7%.
La Unión Europea tiene ahora un nuevo objetivo: que las tierras ecológicas sean del 25% del total para 2030. Para alcanzar esta cifra, Alemania tendría que realizar importantes cambios en su estructura agrícola. Habría que triplicar las superficies ecológicas dedicadas a la horticultura y la viticultura, y quintuplicar las tierras cultivables. Por encargo de Greenpeace, el Instituto de Desarrollo Rural de Kassel ha calculado que esto necesitaría mil millones de euros en subvenciones, tres veces más que el apoyo actual a la agricultura ecológica.
Algunos estados federados se han fijado objetivos aún más ambiciosos. Tras un exitoso referéndum sobre la protección de los insectos, Baviera quiere aumentar la proporción de la agricultura ecológica al 30% en una década, y Baden-Wurtemberg aspira a alcanzar entre el 30% y el 40%. Los estados del sur lo tienen más fácil porque cuentan con muchas regiones de producción marginal, lugares en general poco atractivos, como los pastos alpinos de difícil acceso para las máquinas o los campos y prados de las cordilleras bajas que se utilizan de forma menos intensiva. Por ello, la conversión a la agricultura ecológica es relativamente fácil.
Pero la situación es diferente en la Baja Sajonia. Hay muchos lugares, como la comarca del Hildesheim Börde, que se cultivan de forma muy eficiente de manera convencional: con maquinaria pesada, fertilizantes sintéticos y pesticidas. No es de extrañar que el Gobierno estatal apenas aspire a una cuota de superficie ecológica del 15% para 2030, "depende de la evolución del mercado", según dice.
Por tanto, si la primera pregunta es si Alemania creará más campos ecológicos, la siguiente es si se traduciría en mayores ventas de productos de ese tipo. Si la tendencia que se desencadenó por la pandemia se mantiene, Braun estima que en tres o cuatro años se podría alcanzar al menos un 10% de las ventas a nivel nacional. Alemania se situaría entonces a la altura de Suecia, segunda en Europa por detrás de Dinamarca, que lidera con un 11,5%. De todas maneras, para que haya más productos ecológicos es necesario cambiar de sistema en el mundo: abandonar la agricultura industrial, es decir, el sistema que al menos ha conseguido frenar el aumento del hambre en las últimas décadas con una población cada vez mayor.
Sin embargo, los expertos coinciden en que un cambio global hacia la agricultura ecológica, tal y como exigen los lobbies de la industria, es "un mero juego intelectual teórico para el futuro inmediato", según un informe del Consejo Asesor Científico de Política Agrícola, Nutrición y Protección de la Salud del Consumidor (WBAE) del Gobierno alemán en junio del año pasado. De acuerdo con el documento, el mayor problema no es la demanda escasa, sino la menor rentabilidad. Los agricultores ecológicos, que no utilizan fertilizantes ni pulverizadores artificiales, cosechan entre un 19 y un 25% menos que quienes trabajan con métodos más convencionales.
Por tanto, si no se producen cambios en los hábitos de nutrición y consumo a nivel mundial, una fuerte expansión de la agricultura ecológica aumentaría la demanda de tierra cultivable. Por el contrario, según una estimación del WBAE, esto significa que si solo el 60% de la agricultura mundial se convirtiera en ecológica, habría que reducir a la mitad toda la tierra cultivable que se utiliza para el cultivo de piensos. A su vez, eso solo podría lograrse si la ganadería se redujera en un tercio y si se prestara mucha más atención para garantizar que no se tirara ningún alimento aprovechable. Solo así se podría evitar un mayor consumo de tierra.
La Federación de la Industria de Alimentos Ecológicos de Alemania, por su parte, cree que los hábitos de consumo y alimentación cambiarán por sí solos, y que se comprarán y consumirán más alimentos ecológicos y menos carne. Eso podría reducir la necesidad de alimentos para animales, lo que a su vez permitiría disponer de más tierras para cultivar más productos ecológicos.
No faltan propuestas drásticas como las de Greenpeace: cuotas para los productos regionales, un impuesto sobre la carne, precios bajos impuestos por el Estado para los alimentos ecológicos, cerrar las granjas de engorde a gran escala, prohibir la publicidad de la carne barata... "No debe haber más tabúes", dice Braun.
Pero quizá sea un error considerar la agricultura ecológica y la convencional como opuestos irreconciliables. El informe del WBAE también afirma que la agricultura ecológica no es una "cura para todo". Por ejemplo, aunque se ha demostrado que los agricultores ecológicos conservan el suelo y las aguas subterráneas, y contribuyen a preservar la biodiversidad, no necesariamente cultivan de forma más respetuosa con el medioambiente que los agricultores convencionales, dados sus menores rendimientos. Si todo el mundo hace un poco más por el medio ambiente, quizá se pueda llegar a más. El cumplimiento de las normas más estrictas seguirá como un fenómeno de nicho si la gran mayoría no cambia.

La agricultura ecológica no es suficiente

La pandemia ha llevado a las personas a comprar más alimentos ecológicos que antes. ¿Se mantendrán la tendencia, la industria y los precios?

Georg Etscheit

One Cow Does Not Make a Change