Two researchers are on trial for writing that a Polish mayor was complicit in a massacre. Critics say the government is trying to emphasize Polish suffering in World War II and downplay complicity in Nazi crimes

MALINOWO, Poland — From a forest on the edge of this tiny village in eastern Poland, a distant and mostly forgotten local horror is reverberating widely. It has cast a pall over the 30 villagers who live nearby, reached into a courtroom in Warsaw, and is now radiating distress around the world over the rewriting of Holocaust history.
The case has its roots in the Nazi occupation of Poland during World War II, when terrified Jews took shelter in the forest and, according to a survivor cited in a recent Polish study of the Holocaust, were murdered there after the wartime mayor of Malinowo, a Pole, told the Nazis of their hiding place.
That horror, however, has been,revived by a libel suit against two scholars who edited the study and who stand accused of besmirching the honor of the long-dead mayor and the Polish nation. A verdict in the case, which was brought by the niece of the mayor with support from bodies funded in part by Poland’s government, is expected Tuesday.
The targets of the libel action are Jan Grabowski, a Polish Canadian history professor at the University of Ottawa, and Barbara Engelking, a historian with the Polish Center for Holocaust Research. Together they edited “Night Without End,” a 1,700-page 2018 study on the role played by individual Poles in aiding Nazi murder.
“In a normal world, this case would have been dismissed long ago,” Grabowski said in an interview. “But Poland can no longer be considered a normal democracy,” he added, accusing the governing Law and Justice Party of starting a “reconquest of history” by focusing on Poland’s own suffering during the war and downplaying its complicity in Nazi crimes against Jews.
The Polish government denies any involvement in the libel case. But it helped make it possible by amending the law in 2020 to waive court costs for all cases connected with “the struggle of the Polish Nation against Nazism and Communism.”
In a sign that the libel suit is not an isolated incident, police officials in eastern Poland recently summoned the editor of an online site about Jewish life to ask why she had “insulted the Polish nation” by writing that “Polish participation in the Shoah is a historical fact.”
Before it was invaded in 1939 by Nazi Germany and the Soviet Union, Poland had Europe’s largest Jewish population. As the war expanded and Hitler turned on his erstwhile Soviet ally, conquered Polish lands became the focus of the Nazis’ Final Solution, with around 3 million Jews — half the total number killed across Europe — murdered in Poland, mostly in death camps like Auschwitz and Treblinka.
But Poland never installed a collaborationist government and is proud of its record of fierce resistance to the Nazis.
This pride, however, has taken on an aggressive, intolerant edge since the Law and Justice Party took power in 2015. It has sought to criminalize any questioning of Polish wartime heroism and poured money into research groups and museum projects that present Poland as Europe’s perpetual and entirely blameless victim, a “Christ of Nations” repeatedly crucified by foreign powers.
Walentyna Golaszewska, a 64-year-old resident of Malinowo, said she grew up hearing stories about how her grandparents had taken food to Jews hiding in the forest. She was shocked to learn that the then-mayor, Edward Malinowski, has now been accused of aiding their murder.
“I thought this whole thing would have gone away with my grandfather’s generation,” she said. “It all happened over 70 years ago and everyone is now dead. None of us can really know the truth.”
She recently ordered a copy of the study coedited by Grabowski because she wanted to learn more about events obscured for so many years by family legend and village gossip.
“It is very hard to explain why one person helps and another person kills,” she said.
Also hard to explain, she added, is why the wartime mayor’s niece, Filomena Leszczynska, had decided to sue Grabowski and Engelking for libel and damages of around $27,000.
The niece, who is nearly blind and lives on the edge of the village next to her family’s farm, declined to be interviewed. A young relative said she was too sick to talk.
Grabowski and his supporters believe the case originated with nationalist groups close to the government, like the Polish League Against Defamation, which receives funding from the state.
In a telephone interview, Maciej Swirski, the head of the League Against Defamation, denied acting on behalf of the state or the Law and Justice Party. But he acknowledged that he had helped initiate the libel case. He said he had traveled to Malinowo and told Leszczynska that he had found errors in the book, proving that her uncle was maligned.
Swirski said his organization had raised money from private donors to pay Leszczynska’s lawyers and finance her suit.
The libel complaint alleges that the scholars maliciously smeared the wartime mayor as a murderer, when he had “hid Jews and did this absolutely selflessly.” His niece, the complaint says, was “very hurt” and wanted to keep “the memory of her heroic uncle alive.”
Critics of the action see it as a fight to silence independent historical scholarship. Yad Vashem, Israel’s Holocaust memorial and research center, denounced it as “a serious attack on free and open research,” saying it was “unacceptable” to set limits on academic study “though judicial or political pressure.”
Grabowski acknowledged that the study erred by conflating the histories of two Malinowo mayors who shared the same name, Edward Malinowski. But, he said, this error put Leszczynska’s uncle in a better light because it ascribed to him acts of kindness toward Jews by his younger namesake.
In 2012, shortly before his death, the younger Edward Malinowski was invited by Jewish groups to attend a ceremony in the Malinowo forest unveiling a stone memorial decorated with a Star of David.
“The war ended 75 years ago, but it still lives on in our bones. It will last forever,” Malinowski’s son, Zygmunt, recalled on Saturday during a visit to the memorial.
Poland, he said, should recognize that it was not only Nazis who killed Jews. But in eastern Poland, “Poles suffered no less than the Jews,” he said.
The libel case has received extensive favorable coverage from media outlets controlled by the Law and Justice party and the book at the center of the case has been denounced by the Institute of National Remembrance, a state body that has led efforts to keep history on a narrow, patriotic path. The institute has prosecutorial powers to enforce what since 2018 has been an official mission that includes “protecting the reputation of the Republic of Poland and the Polish Nation.”
That Poles suffered horrendously under Nazi occupation and sometimes helped Jews is established fact, said David Silberklang, senior historian at Yad Vashem in Israel.
“No scholar with any credentials would say Poland was evil, that Poland was completely indifferent to the fate of Jews,” Silberklang said in a telephone interview. “It was a clearly a very complex situation.”
Of 27,712 people classified by Yad Vashem as Righteous Among the Nations — non-Jews who took great risks to save Jews during the Holocaust — more than 7,000 are Polish, far more than from any other country.
Polish heroism, however, coexisted with sometimes monstrous acts of violence, a fact that the Law and Justice Party and nationalist outfits have struggled to obscure. In one episode in July 1941, villagers in Jedwabne, northeast of Warsaw, locked more than 300 Jews, neighbors with whom they had previously lived peacefully, in a barn and set it on fire, killing all of them.
The government caused international outrage in 2018 when it introduced legislation that would have made it a criminal offense to accuse the Polish nation of complicity in the Holocaust. The law was amended to replace criminal penalties with less severe civil sanctions.
The libel case against Grabowski and Engelking, however, has stirred worries that instead of backing away from trying to impose a wart-free, patriotic version of history the government and its allies are now going on the offensive.
“There is a coordinated campaign underway to change history in a way that is comfortable to the government,” said Silberklang, the Yad Vashem historian.

A Massacre in a Forest Becomes a Test of Poland’s Pushback on Wartime Blame

Two researchers are on trial for writing that a Polish mayor was complicit in a massacre. Critics say the government is trying to downplay complicity 

Δύο ερευνητές δικάζονται επειδή έγραψαν ότι ένας Πολωνός δήμαρχος ήταν συνεργός σε μια μαζική σφαγή. Οι επικριτές ισχυρίζονται ότι η κυβέρνηση προσπαθεί να τονίσει τα δεινά που υπέστησαν οι Πολωνοί κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και να υποβαθμίσει τη συνέργεια στα ναζιστικά εγκλήματα

Μαλινόβο, Πολωνία — Σε ένα δάσος στην άκρη αυτού του μικροσκοπικού χωριού στην ανατολική Πολωνία, ένας μακρινός και ως επί το πλείστον ξεχασμένη τοπική φρικιαστική ιστορία προκαλεί μεγάλες ταραχές. Έχει βυθίσει στο πένθος πάνω από τους 30 χωρικούς που ζουν κοντά, πήγε στις δικαστικές αίθουσες στη Βαρσοβία και τώρα προκαλεί δυσφορία σε όλο τον κόσμο επειδή θέλει να ξαναγράψει την ιστορία του Ολοκαυτώματος.
Η υπόθεση έχει τις ρίζες της στη ναζιστική κατοχή της Πολωνίας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν τρομοκρατημένοι Εβραίοι βρήκαν καταφύγιο στο δάσος και, σύμφωνα με έναν επιζώντα τον οποίο επικαλείται πρόσφατη πολωνική μελέτη για το Ολοκαύτωμα, δολοφονήθηκαν εκεί όταν ο δήμαρχος του Μαλινόβο κατά τη διάρκεια του πολέμου, ένας Πολωνός, ενημέρωσε τους Ναζί για την κρυψώνα τους.
Αυτή η φρικιαστική ιστορία, ωστόσο, έχει αναβιώσει από μια αγωγή για δυσφήμιση εναντίον δύο ερευνητών που επιμελήθηκαν τη μελέτη και οι οποίοι κατηγορούνται ότι αμαυρώνουν την τιμή τόσο του δημάρχου που έχει πεθάνει προ πολλού όσο και του πολωνικού έθνους. Η απόφαση για την υπόθεση, την οποία ξεκίνησε η ανιψιά του δημάρχου με την υποστήριξη φορέων που χρηματοδοτήθηκαν εν μέρει από την πολωνική κυβέρνηση, αναμένεται την Τρίτη.
Οι στόχοι της αγωγής για δυσφήμιση είναι ο Γιάν Γκραμπόφσκι, ένας Πολωνοκαναδός καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα και η Μπάρμπαρα Ένγκελκινγκ, μια ιστορικός στο Πολωνικό Κέντρο Έρευνας για το Ολοκαύτωμα. Μαζί εξέδωσαν το «Ακόμα είναι νύχτα» («Dalej jest noc»), μια μελέτη 1.700 σελίδων το 2018 σχετικά με το ρόλο που διαδραμάτισαν μεμονωμένοι Πολωνοί ως συνεργοί στις δολοφονίες των Ναζί.
«Σε έναν κανονικό κόσμο, αυτή η υπόθεση θα είχε απορριφθεί εδώ και πολύ καιρό», δήλωσε ο Γκραμπόφσκι σε συνέντευξή του. «Αλλά η Πολωνία δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί κανονική δημοκρατία», πρόσθεσε, κατηγορώντας το κυβερνών κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη ότι ξεκίνησε μια «αναθεώρηση της ιστορίας» εστιάζοντας στα ίδια τα δεινά της Πολωνίας κατά τη διάρκεια του πολέμου και υποβαθμίζοντας τη συνέργεια της στα ναζιστικά εγκλήματα κατά των Εβραίων.
Η πολωνική κυβέρνηση αρνείται οποιαδήποτε εμπλοκή στην υπόθεση δυσφήμησης. Αλλά βοήθησε να καταστεί δυνατή με την τροποποίηση του νόμου το 2020 σχετικά με την παραίτηση από δικαστικά έξοδα για όλες τις υποθέσεις που συσχετίζονται με τον «αγώνα του Πολωνικού Έθνους ενάντια στον Ναζισμό και τον Κομμουνισμό».
Σε μια ένδειξη ότι η αγωγή δυσφήμισης δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό, αξιωματικοί της αστυνομίας στην ανατολική Πολωνία κάλεσαν πρόσφατα τη συντάκτρια ενός διαδικτυακού ιστότοπου για την εβραϊκή ζωή ώστε να τη ρωτήσουν γιατί «προσβάλλει το πολωνικό έθνος» γράφοντας ότι «η συμμετοχή της Πολωνίας στη Σοά είναι ένα ιστορικό γεγονός».
Πριν από την εισβολή το 1939 από τη ναζιστική Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση, η Πολωνία είχε τον μεγαλύτερο εβραϊκό πληθυσμό στην Ευρώπη. Καθώς ο πόλεμος επεκτάθηκε και ο Χίτλερ στράφηκε εναντίον του πρώην σοβιετικού συμμάχου του, τα κατακτημένα πολωνικά εδάφη βρέθηκαν στο επίκεντρο της Τελικής Λύσης των Ναζί, με τη δολοφονία περίπου 3 εκατομμυρίων Εβραίων - το ήμισυ του συνολικού αριθμού που εκτελέστηκε σε όλη την Ευρώπη - στην Πολωνία, κυρίως σε στρατόπεδα θανάτου όπως το Άουσβιτς και Τρεμπλίνκα.
Αλλά η Πολωνία δεν εγκατέστησε ποτέ μια κυβέρνηση δοσίλογων και είναι περήφανη για τη σκληρή αντίσταση της απέναντι στους Ναζί.
Αυτή η υπερηφάνεια, ωστόσο, έχει αποκτήσει μια επιθετική, μισαλλόδοξη διάσταση από τότε που το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη ανέλαβε την εξουσία το 2015. Επιδιώκει να ποινικοποιήσει οποιαδήποτε αμφισβήτηση του πολωνικού ηρωισμού κατά τη διάρκεια του πολέμου και έχει ρίξει χρήματα σε ερευνητικές ομάδες και έργα μουσείων που παρουσιάζουν την Πολωνία ως το αιώνιο και εντελώς αθώο θύμα της Ευρώπης, ένας «Χριστός των Εθνών» που έχει σταυρωθεί επανειλημμένα από ξένες δυνάμεις.
Η Βαλεντίνα Γκολαζέφσκα, μια 64χρονη κάτοικος του Μαλινόβο, είπε ότι μεγάλωσε ακούγοντας ιστορίες για το πώς οι παππούδες της είχαν πάει φαγητό στους Εβραίους που κρύβονταν στο δάσος. Σοκαρίστηκε όταν έμαθε ότι ο τότε δήμαρχος, Έντβαρντ Μαλινόφσκι, κατηγορείται τώρα ότι βοήθησε στη δολοφονία τους.
«Νόμιζα ότι όλο αυτό θα είχε λήξει όταν έφυγε η γενιά του παππού μου», είπε. «Όλα συνέβησαν πριν από 70 χρόνια και όλοι είναι τώρα νεκροί. Κανείς από εμάς δεν μπορεί να ξέρει πραγματικά την αλήθεια».
Πρόσφατα παρήγγειλε ένα αντίγραφο της μελέτης που συνέταξαν οι &nbsp;Γκραμπόφσκι και Ένγκελκινγκ επειδή ήθελε να μάθει περισσότερα για γεγονότα που έχουν σκεπαστεί εδώ και τόσα χρόνια από οικογενειακούς θρύλους και κουτσομπολιά του χωριού.
«Είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσουμε γιατί ένα άτομο βοηθά και ένα άλλο σκοτώνει», είπε.
Επίσης δύσκολο να εξηγηθεί, συμπλήρωσε, είναι ο λόγος για τον οποίο η ανιψιά του τότε δημάρχου, η Φιλομένα Λετσίνσκα, αποφάσισε να μηνύσει τον Γκραμπόφσκι και την Ένγκελκινγκ για δυσφήμιση αξιώνοντας περίπου 27.000 δολάρια (22.500 ευρώ).
Η ανιψιά, η οποία είναι σχεδόν τυφλή και ζει στην άκρη του χωριού δίπλα στο αγρόκτημα της οικογένειάς της, αρνήθηκε να παραχωρήσει συνέντευξη. Ένας νεαρός συγγενής είπε ότι ήταν πολύ άρρωστη για να μιλήσει.
Ο Γκραμπόφσκι και οι υποστηρικτές του πιστεύουν ότι η υπόθεση ξεκίνησε από εθνικιστικές ομάδες προσκείμενες στην κυβέρνηση, όπως η Πολωνική Ένωση Κατά της Δυσφήμησης, η οποία λαμβάνει χρηματοδότηση από το κράτος.
Σε τηλεφωνική συνέντευξη, ο Μάτσεϊ Σφίρσκι, επικεφαλής της Ένωσης Κατά της Δυσφήμησης, αρνήθηκε ότι ενεργεί εξ ονόματος του κράτους ή του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη. Αναγνώρισε όμως ότι βοήθησε να ξεκινήσει η υπόθεση της δυσφήμησης. Είπε ότι είχε ταξιδέψει στο Μαλινόβο και είπε στη Λετσίνσκα ότι είχε βρει λάθη στο βιβλίο, αποδεικνύοντας ότι ο θείος της είχε δυσφημιστεί.
Ο Σφίρσκι είπε ότι η οργάνωση του είχε συγκεντρώσει χρήματα από ιδιώτες δωρητές για να πληρώσει τους δικηγόρους της Λετσίνσκα και να χρηματοδοτήσει την αγωγή της.
Η καταγγελία περί δυσφήμισης ισχυρίζεται ότι οι μελετητές σπίλωσαν κακόβουλα το όνομα του κατά τη διάρκεια του πολέμου δημάρχου χαρακτηρίζοντας τον δολοφόνο, ενώ «είχε κρύψει Εβραίους και μάλιστα το έκανε αυτό εντελώς ανιδιοτελώς». Η ανιψιά του, αναφέρει η καταγγελία, «πληγώθηκε πολύ» και ήθελε να διατηρήσει «ζωντανή τη μνήμη του ηρωικού θείου της».
Οι επικριτές της αγωγής την αντιμετωπίζουν ως έναν αγώνα για την αποσιώπηση της ανεξάρτητης ιστορικής μελέτης. Το Γιάντ Βασσέμ, το μνημείο και ερευνητικό κέντρο του Ολοκαυτώματος του Ισραήλ, την κατήγγειλε ως «σοβαρή επίθεση κατά της ελεύθερης και ανοιχτής έρευνας», λέγοντας ότι ήταν «απαράδεκτο» να θέτονται όρια στην ακαδημαϊκή μελέτη «μέσω δικαστικής ή πολιτικής πίεσης».
Ο Γκραμπόφσκι αναγνώρισε ότι η μελέτη υπέπεσε σε σφάλμα επειδή συγχώνεψε τις ιστορίες δύο δημάρχων του Μαλινόβο που είχαν το ίδιο όνομα, Έντβαρντ Μαλινόφσκι. Όμως, είπε, αυτό το λάθος βελτίωσε την εικόνα του θείου της Λετσίνσκα, διότι του απέδωσε πράξεις καλοσύνης προς τους Εβραίους από τον νεότερο συνονόματο του.
Το 2012, λίγο πριν από το θάνατό του, ο νεότερος Έντβαρντ Μαλινόφσκι δέχτηκε πρόσκληση από εβραϊκές ομάδες για να παρευρεθεί σε μια τελετή στο δάσος του Μαλινόβο για τα αποκαλυπτήρια ενός πέτρινου μνημείου διακοσμημένου με ένα αστέρι του Δαβίδ.
«Ο πόλεμος τελείωσε πριν από 75 χρόνια, αλλά εξακολουθεί να ζει στα κόκαλα μας. Θα κρατήσει για πάντα» θυμάται ο γιος του Μαλινόφσκι, Ζίγκμουντ, το Σάββατο κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο μνημείο.
Η Πολωνία, είπε, πρέπει να αναγνωρίσει ότι δεν ήταν μόνο οι Ναζί που σκότωσαν Εβραίους. Αλλά στην ανατολική Πολωνία, «οι Πολωνοί δεν υπέφεραν λιγότερο από τους Εβραίους», είπε.
Η υπόθεση δυσφήμισης έχει λάβει ευρεία ευνοϊκή κάλυψη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ελέγχονται από το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη και το βιβλίο στο επίκεντρο της υπόθεσης έχει καταγγείλει το Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης, ένα κρατικό όργανο που έχει πρωτοστατήσει στις προσπάθειες να διατηρηθεί μια στενή, πατριωτική προσέγγιση στην ιστορία. Το ινστιτούτο έχει εισαγγελικές εξουσίες για να εκτελέσει την επίσημη αποστολή, στην οποία από το 2018 περιλαμβάνεται «η προστασία της υπόληψης της Δημοκρατίας της Πολωνίας και του Πολωνικού Έθνους».
Το ότι οι Πολωνοί υπέφεραν τρομερά υπό τη ναζιστική κατοχή και ορισμένες φορές βοήθησαν τους Εβραίους είναι γεγονός, δήλωσε ο Ντέιβιντ Σίλμπερκλανγκ, ανώτερος ιστορικός στο Γιάντ Βασσέμ στο Ισραήλ.
«Κανένας διαπιστευμένος μελετητής δε θα έλεγε ότι η Πολωνία ήταν σατανική, ότι η Πολωνία ήταν εντελώς αδιάφορη για τη μοίρα των Εβραίων», δήλωσε ο Σίλμπερκλανγκ σε τηλεφωνική συνέντευξη. «Ήταν σαφώς μια πολύ περίπλοκη κατάσταση».
Από τους 27.712 ανθρώπους που το Γιάντ Βασσέμ έχει αναγνωρίσει ως Δίκαιους των Εθνών - μη Εβραίοι που ανέλαβαν μεγάλους κινδύνους για να σώσουν Εβραίους κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος - περισσότεροι από 7.000 είναι Πολωνοί, πολλοί περισσότεροι από οποιαδήποτε άλλη χώρα.
Ο πολωνικός ηρωισμός, ωστόσο, συνυπήρχε ορισμένες φορές με τερατώδεις πράξεις βίας, γεγονός που το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη και εθνικιστικές ομάδες έχουν αγωνιστεί να αποκρύψουν. Σε ένα περιστατικό τον Ιούλιο του 1941, χωρικοί στο Τζεντβάμπνε, βορειοανατολικά της Βαρσοβίας, κλείδωσαν περισσότερους από 300 Εβραίους, γείτονες με τους οποίους προηγουμένως ζούσαν ειρηνικά, σε έναν αχυρώνα και του έβαλαν φωτιά, σκοτώνοντας τους όλους.
Η κυβέρνηση προκάλεσε διεθνή οργή το 2018 όταν εισήγαγε νομοθεσία που θα καθιστούσε ποινικό αδίκημα την κατηγορία συνενοχής του πολωνικού έθνους στο Ολοκαύτωμα. Ο νόμος τροποποιήθηκε για να αντικαταστήσει τις ποινικές κυρώσεις με λιγότερο αυστηρές αστικές κυρώσεις.
Η υπόθεση δυσφήμισης εναντίον των Γκραμπόφσκι και Ένγκελκινγκ, ωστόσο, προκάλεσε ανησυχίες ότι, αντί να κάνουν πίσω στην προσπάθεια επιβολής μιας ακηλίδωτης, πατριωτικής εκδοχής της ιστορίας, η κυβέρνηση και οι σύμμαχοί της τώρα βγαίνουν την επίθεση.
«Υπάρχει μια συντονισμένη εκστρατεία για να αλλάξει η ιστορία με τρόπο που να βολεύει την κυβέρνηση», δήλωσε ο Σίλμπερκλανγκ, ο ιστορικός του Γιάντ Βασσέμ.

Μια σφαγή σε ένα δάσος δοκιμάζει την άρνηση της Πολωνίας ότι συμμετείχε σε εγκλήματα πολέμου κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο 

Δύο ερευνητές δικάζονται γιατί έγραψαν ότι ένας Πολωνός δήμαρχος συμμετείχε σε μαζική σφαγή. Η κυβέρνηση κατηγορείται ότι υποβαθμίζει το δοσιλογισμό

Un massacre en forêt resurgit des limbes de l'histoire à la faveur d'une plainte en diffamation contre deux universitaires en Pologne. Soudain, le monde entier assiste avec désarroi à la volonté du pouvoir polonais de réécrire l'histoire de la Shoah à son avantage.

MALINOWO, Pologne - Depuis une forêt à la lisière de ce minuscule village de l'est de la Pologne, une horreur locale lointaine et en grande partie oubliée résonne aujourd'hui à grande échelle. Elle a jeté un froid sur les 30 villageois qui vivent à proximité, a atteint la salle d'audience d'un tribunal à Varsovie, et provoque aujourd'hui le désarroi dans le monde entier face à la volonté de réécriture de l'histoire de l'Holocauste.
L'affaire remonte à l'occupation nazie de la Pologne pendant la Seconde Guerre mondiale, quand des Juifs terrifiés se sont réfugiés dans la forêt et, selon un survivant cité dans une récente étude polonaise sur l'Holocauste, y ont été assassinés après que le maire de Malinowo, un Polonais, eut révélé leur cachette aux nazis.
Or cette horreur a été ravivée par un procès en diffamation contre deux universitaires qui ont publié l'étude et qui sont accusés d'avoir terni l'honneur du maire, mort depuis longtemps, et de la nation polonaise. Un verdict dans cette affaire, qui a été portée par la nièce du maire avec le soutien d'organismes financés en partie par le gouvernement polonais, est attendu mardi.
Les deux universitaires ciblés par l'action en diffamation sont Jan Grabowski, professeur d'histoire polonaise et canadienne à l'Université d'Ottawa, et Barbara Engelking, historienne au Centre polonais pour la recherche sur l'Holocauste. Ensemble, ils ont publié « Night Without End », une étude de 1 700 pages datant de 2018 sur l'aide apportée par des polonais aux meurtriers nazis.
« Dans un monde normal, cette affaire aurait été classée il y a longtemps, estime M. Grabowski. Mais la Pologne ne peut plus être considérée comme une démocratie normale », poursuit-il, accusant le parti Droit et Justice au pouvoir d'entamer une « reconquête de l'histoire » en se concentrant sur les souffrances endurées par la Pologne pendant la guerre et en minimisant sa complicité dans les crimes nazis contre les Juifs.
Le gouvernement polonais nie toute implication dans la plainte pour diffamation. Mais il a contribué à la rendre possible, en modifiant la loi en 2020 pour exonérer les frais de justice pour toutes les affaires liées à « la lutte de la nation polonaise contre le nazisme et le communisme ».
Signe que le procès en diffamation n'est pas un incident isolé, des fonctionnaires de police de l'est de la Pologne ont récemment convoqué la rédactrice en chef d'un site en ligne sur la vie juive pour lui demander pourquoi elle avait « insulté la nation polonaise » en écrivant que « la participation polonaise à la Shoah était un fait historique ».
Avant son invasion en 1939 par l'Allemagne nazie et l'Union soviétique, la Pologne comptait la plus importante population juive d'Europe. Tandis que la guerre s'étendait et qu'Adolf Hitler se retournait contre son ancien allié soviétique, les terres polonaises conquises sont devenues le point central de la Solution finale des nazis, avec environ 3 millions de Juifs - la moitié du nombre total de Juifs tués en Europe - assassinés en Pologne, principalement dans des camps de la mort comme Auschwitz et Treblinka.
Mais la Pologne n'a jamais mis en place un gouvernement collaborationniste et est fière de sa résistance féroce aux nazis.
Cette fierté a cependant pris un tour agressif et intolérant depuis que le parti Droit et Justice a pris le pouvoir en 2015. Il a cherché à criminaliser toute remise en question de l'héroïsme polonais en temps de guerre et a versé des fonds à des groupes de recherche et à des projets de musée qui présentaient la Pologne comme la victime perpétuelle et entièrement irréprochable de l'Europe, un « Christ des nations » crucifié à plusieurs reprises par des puissances étrangères.
Walentyna Golaszewska, une résidente de 64 ans de Malinowo, dit avoir grandi en entendant des histoires sur la façon dont ses grands-parents avaient apporté de la nourriture aux Juifs cachés dans la forêt. Elle a été choquée d'apprendre que le maire de l'époque, Edward Malinowski, est maintenant accusé d'avoir aidé à leur meurtre.
« Je pensais que tout cela aurait disparu avec la génération de mon grand-père, dit-elle. Ça s'est passé il y a plus de 70 ans et tout le monde est mort maintenant. Aucun d'entre nous ne peut vraiment connaître la vérité. »
Elle a récemment commandé un exemplaire de l'étude coéditée par M. Grabowski parce qu'elle voulait en savoir plus sur des événements occultés pendant tant d'années par la légende familiale et les ragots du village.
« Il est très difficile d'expliquer pourquoi une personne aide et une autre tue », a-t-elle déclaré.
Il est également difficile d'expliquer, a-t-elle ajouté, pourquoi la nièce du maire en temps de guerre, Filomena Leszczynska, a décidé de poursuivre M. Grabowski et Mme Engelking pour diffamation, réclamant des dommages et intérêts d'environ 27 000 dollars.
La nièce, qui est presque aveugle et vit à la lisière du village à côté de la ferme familiale, a refusé d'être interviewée. Un jeune parent a déclaré qu'elle était trop malade pour parler.
M. Grabowski et ses partisans pensent que l'affaire provient de groupes nationalistes proches du gouvernement, comme la Ligue polonaise contre la diffamation, qui reçoit des fonds de l'État.
Interrogé par téléphone, Maciej Swirski, le chef de la Ligue contre la diffamation, nie avoir agi au nom de l'État ou du parti Droit et Justice. Mais il reconnaît avoir contribué à l'ouverture du procès en diffamation. Il dit s'être rendu à Malinowo et avoir dit à Mme Leszczynska qu'il avait trouvé des erreurs dans le livre, prouvant ainsi que son oncle était calomnié.
M. Swirski assure que son organisation a récolté de l'argent auprès de donateurs privés pour payer les avocats de la plaignante et financer son procès.
La plainte pour diffamation prétend que les universitaires ont sali avec malveillance le nom du maire de l'époque en en faisant un meurtrier, alors qu'il avait « caché des Juifs et qu'il l'a fait de manière absolument désintéressée ». Sa nièce, selon la plainte, était « très blessée » et voulait maintenir « le souvenir de son oncle héroïque ».
Les critiques de l'action considèrent qu'il s'agit d'un combat pour faire taire la recherche historique indépendante. Yad Vashem, le mémorial de l'Holocauste et centre de recherche israélien, a dénoncé cette action comme « une attaque sérieuse contre la recherche libre et ouverte », disant qu'il était « inacceptable » de fixer des limites aux études universitaires « par le biais de pressions judiciaires ou politiques ».
M. Grabowski a reconnu que l'étude avait commis une erreur en fusionnant les histoires de deux maires de Malinowo qui partageaient le même nom, Edward Malinowski. Mais, a-t-il dit, cette erreur a mis l'oncle de Mme Leszczynska sous un meilleur jour en lui attribuant des actes de gentillesse envers les Juifs de la part de son jeune homonyme.
En 2012, peu avant sa mort, le jeune Edward Malinowski a été invité par des groupes juifs à assister à une cérémonie dans la forêt de Malinowo pour dévoiler un monument en pierre décoré d'une étoile de David.
« La guerre s'est terminée il y a 75 ans, mais elle continue de vivre dans nos os. Elle durera toujours », a rappelé samedi le fils de M. Malinowski, Zygmunt, lors d'une visite au mémorial.
La Pologne, a-t-il dit, devrait reconnaître que ce ne sont pas seulement les nazis qui ont tué des Juifs. Mais dans l'est de la Pologne, « les Polonais n'ont pas moins souffert que les Juifs », a-t-il dit.
La poursuite en diffamation a bénéficié d'une couverture complaisante de la part des médias contrôlés par le parti Droit et Justice. Le livre au centre de l'affaire a été dénoncé par l'Institut de la Mémoire Nationale, un organisme d'État qui s'efforce de maintenir l'histoire sur un chemin étroit et patriotique. L'institut a la possibilité de poursuivre en justice pour faire respecter ce qui, depuis 2018, est une mission officielle, comprenant « la protection de la réputation de la République de Pologne et de la nation polonaise ».
Que les Polonais aient terriblement souffert sous l'occupation nazie et aient parfois aidé les Juifs est un fait établi, a déclaré David Silberklang, historien senior à Yad Vashem en Israël.
« Aucun spécialiste ayant des références ne dirait que la Pologne était mauvaise, que la Pologne était complètement indifférente au sort des Juifs », affirme M. Silberklang lors d'une interview téléphonique. &nbsp;« C'était clairement une situation très complexe. »
Sur les 27 712 personnes classées par Yad Vashem comme Justes parmi les Nations - des non-juifs qui ont pris de grands risques pour sauver des Juifs pendant l'Holocauste - plus de 7 000 sont polonaises, bien plus que dans tout autre pays.
L'héroïsme polonais a cependant coexisté avec des actes de violence parfois monstrueux, un fait que le parti Droit et Justice et les groupes nationalistes ont eu du mal à occulter. Lors d'un épisode en juillet 1941, des villageois de Jedwabne, au nord-est de Varsovie, ont enfermé plus de 300 Juifs, voisins avec lesquels ils avaient auparavant vécu paisiblement, dans une grange et y ont mis le feu, les tuant tous.
Le gouvernement a suscité l'indignation internationale en 2018 en introduisant une loi qui aurait fait de l'accusation de complicité de la nation polonaise dans l'Holocauste un délit pénal. La loi a été modifiée pour remplacer les sanctions pénales par des sanctions civiles moins sévères.
Le procès en diffamation contre les deux universitaires a toutefois suscité des inquiétudes : au lieu de se retenir d'imposer une version patriotique et sans vergogne de l'histoire, le gouvernement et ses alliés passent maintenant à l'offensive.
« Une campagne coordonnée est en cours pour changer l'histoire d'une manière qui soit confortable pour le gouvernement », affirme M. Silberklang, l'historien de Yad Vashem.

Une plainte en diffamation relance le débat sur la complicité de la Pologne dans l'Holocauste

Dans le sillage d'une plainte en diffamation, le monde entier assiste avec désarroi à la volonté de la Pologne de réécrire l'histoire de la Shoah.

Dos investigadores están siendo juzgados por escribir que un alcalde polaco fue cómplice de una masacre. Los críticos dicen que el gobierno trata de enfatizar el sufrimiento polaco en la Segunda Guerra Mundial y minimizar su implicación en los crímenes nazis

MALINOWO, Polonia — Un crimen local, lejano y casi olvidado, resuena desde un bosque a las afueras de un pequeño pueblo del este de Polonia. Ha arrojado sombras sobre los 30 habitantes de una localidad cercana, ha llegado a un tribunal de Varsovia y ahora genera angustia en el mundo entero por el revisionismo de la historia del Holocausto.
El caso tiene su origen en la ocupación nazi de Polonia durante la Segunda Guerra Mundial, cuando un grupo de judíos atemorizados se refugia en un bosque y, según un superviviente citado en un reciente estudio polaco sobre el Holocausto, es ejecutado allí después de que el alcalde de Malinowo, un polaco, informara a los nazis de su escondite.
Esta atrocidad ha vuelto a la actualidad a raíz de una demanda por difamación contra los dos investigadores que redactaron el estudio y a los que se acusa de haber ensuciado el honor del alcalde, ya fallecido, y de la nación polaca. La demanda, presentada por la sobrina del alcalde con el apoyo de organismos financiados en parte por el gobierno polaco, espera su resolución el martes.
Los demandados son Jan Grabowski, profesor de historia polaco-canadiense de la Universidad de Ottawa, y Barbara Engelking, historiadora del Centro Polaco de Investigación del Holocausto. En 2018 editaron en conjunto Dalej jest noc (Noche sin fin), un estudio de 1.700 páginas sobre el papel colaboracionista que desempeñaron algunos polacos.&nbsp;
"En un mundo normal, este caso se habría desestimado hace tiempo", afirma Grabowski en una entrevista. "Pero Polonia ya no puede considerarse una democracia normal", añade. El investigador acusa al partido gobernante (Ley y Justicia) de iniciar una "reconquista de la historia" al centrarse en el propio sufrimiento de Polonia durante la guerra y restar importancia a su complicidad en los crímenes de los nazis hacia los judíos.
El gobierno polaco niega cualquier implicación en el caso de difamación. Pero ha contribuido a hacerlo posible al modificar la ley en 2020 al eximir de las costas judiciales a todos los casos relacionados con "la lucha de la nación polaca contra el nazismo y el comunismo".
Como muestra de que la demanda por difamación no es un caso aislado, agentes de policía del este de Polonia citaron hace poco a la editora de una web sobre la vida judía para preguntarle por qué había "insultado a la nación polaca" al escribir que "la participación polaca en la Shoah es un hecho histórico".
Antes de ser invadida en 1939 por la Alemania nazi y la Unión Soviética, Polonia tenía la mayor población judía de Europa. A medida que la guerra avanzaba y Hitler se volvía contra su antiguo aliado soviético, las tierras polacas ocupadas se convirtieron en el foco de la Solución Final nazi. Unos tres millones de judíos —la mitad de los que murieron en Europa— fueron asesinados en Polonia, principalmente en campos de exterminio como Auschwitz y Treblinka.
Pero Polonia nunca estableció un gobierno colaboracionista y se siente orgullosa de su historial de férrea resistencia a los nazis.
Este orgullo, sin embargo, ha adquirido un cariz agresivo e intolerante desde que el partido Ley y Justicia llegara al poder en 2015. La organización ha tratado de criminalizar cualquier cuestionamiento del heroísmo polaco en tiempos de guerra y ha invertido dinero en grupos de investigación y proyectos museísticos que presentan a Polonia como la víctima perpetua y totalmente inocente de Europa, un Cristo de las Naciones crucificado repetidamente por potencias extranjeras.
Walentyna Golaszewska, residente de 64 años en Malinowo, comenta como creció escuchando historias sobre sus abuelos llevando comida a los judíos escondidos en el bosque. Le sorprendió saber que el entonces alcalde, Edward Malinowski, ha sido acusado de ayudar a su asesinato.
"Pensé que todo esto habría desaparecido con la generación de mi abuelo", afirma. "Todo ocurrió hace más de 70 años y ahora todos están muertos. Ninguno de nosotros puede saber realmente la verdad".
Hace poco encargó un ejemplar del estudio coeditado por Grabowski porque quería saber más sobre los acontecimientos ocultos durante tantos años por la leyenda familiar y los rumores del pueblo.
"Es muy difícil explicar por qué una persona ayuda y otra mata", dice.
También es difícil de explicar por qué Filomena Leszczynska, la sobrina del alcalde en tiempos de guerra, ha decidido demandar a Grabowski y Engelking por difamación y daños y perjuicios por valor de unos 27.000 dólares (22.000 euros).
La sobrina, que es casi invidente y vive en las afueras del pueblo junto a la granja de su familia, declinó ser entrevistada. Un joven pariente dijo que estaba demasiado enferma para hablar.
Grabowski y sus partidarios creen que el caso se originó en grupos nacionalistas cercanos al gobierno, como la Liga Polaca contra la Difamación, que recibe financiación del Estado.
En una entrevista telefónica, Maciej Swirski, director de la Liga contra la Difamación, niega haber actuado en nombre del Estado o del partido Ley y Justicia. Pero reconoce que ayudó a iniciar el caso de difamación. Explica que viajó a Malinowo y le dijo a Leszczynska que había encontrado errores en el libro, lo que demostraba que su tío había sido calumniado.
Swirski explica que su organización recaudó fondos de donantes privados para pagar a los abogados de Leszczynska y financiar su demanda.
La querella por difamación alega que los académicos tacharon malintencionadamente al alcalde de la época de la guerra como asesino, cuando había "escondido a judíos y lo hizo de forma absolutamente desinteresada". Su sobrina, dice la demanda, estaba "muy dolida" y quería mantener "la memoria de su heroico tío viva".
Los detractores de esta medida la ven como una lucha por silenciar la investigación histórica independiente. Yad Vashem, el centro de análisis y conmemoración del Holocausto de Israel, lo denunció como "un grave ataque a la investigación libre y abierta", y dijo que era "inaceptable" poner límites a los estudios académicos "mediante presiones judiciales o políticas".
Grabowski ha reconocido que el estudio se equivocó al confundir las historias de dos alcaldes de Malinowo que compartían el mismo nombre, Edward Malinowski. Pero, según él, este error puso al tío de Leszczynska en mejor lugar porque le atribuyó acciones bondadosas hacia los judíos por parte de su tocayo más joven.
En 2012, poco antes de su muerte, el joven Edward Malinowski fue invitado por grupos judíos a asistir a una ceremonia en el bosque de Malinowo en la que se inauguró un monumento de piedra decorado con una estrella de David.
"La guerra terminó hace 75 años, pero sigue viva en nuestras entrañas. Durará para siempre", recordó el sábado el hijo de Malinowski, Zygmunt, durante una visita al monumento.
Polonia debería reconocer que no fueron solo los nazis quienes mataron a los judíos, señala. Pero en el este de Polonia, "los polacos no sufrieron menos que los judíos", explica.
El caso de difamación ha recibido una amplia y positiva cobertura por parte de los medios de comunicación controlados por el partido Ley y Justicia. Además, el libro en el que se centra el caso ha sido denunciado por el Instituto de la Memoria Nacional, un organismo estatal que se ha encargado de mantener la historia en una senda estrecha y patriótica. El instituto tiene poderes de acusación para hacer cumplir lo que desde 2018 es una misión oficial que incluye "proteger la reputación de la República de Polonia y la nación polaca".
Que los polacos padecieron de forma atroz bajo la ocupación nazi y que a veces ayudaron a los judíos es un hecho probado, afirma David Silberklang, historiador principal del Yad Vashem en Israel.
"Ningún académico con credenciales diría que Polonia era malvada o que era completamente indiferente ante el destino de los judíos", señala Silberklang en una entrevista telefónica. "Era una situación claramente compleja".
De las 27.712 personas clasificadas por Yad Vashem como Justos entre las Naciones —personas no judías que corrieron grandes riesgos para salvar a los judíos durante el Holocausto— más de 7.000 son polacas, muchas más que de cualquier otro país.
No obstante, la heroicidad polaca convivió con hechos violentos a veces monstruosos, un aspecto que Ley y Justicia y los grupos nacionalistas se han esforzado en ocultar. En un episodio ocurrido en julio de 1941, los habitantes de Jedwabne, al noreste de Varsovia, encerraron a más de 300 judíos en un granero y los mataron a todos prendiéndole fuego a pesar de ser vecinos con los que habían convivido pacíficamente.
El Gobierno provocó la indignación internacional en 2018 cuando presentó una legislación que habría convertido en delito la acusación de complicidad de la nación polaca en el Holocausto. Las enmiendas a la ley sustituyeron las sanciones penales por sanciones civiles menos severas.
Sin embargo, el caso de difamación contra Grabowski y Engelking &nbsp;&nbsp;ha despertado la preocupación de que, en lugar de desistir en su intento de imponer una versión uniforme y patriótica de la historia, el ejecutivo y sus aliados están pasando a la ofensiva.
"Hay una campaña coordinada para cambiar la historia de una manera que sea cómoda para el Gobierno", concluye Silberklang, el historiador de Yad Vashem.

Una masacre en un bosque pone a prueba el rechazo de Polonia ante la culpa de la guerra

Dos expertos van a juicio por señalar a un alcalde como cómplice de una masacre nazi. Los críticos dicen que el Gobierno trata de minimizar el hecho

Eine Historikerin und ein Professor stehen vor Gericht, weil sie einen polnischen Bürgermeister in einer Studie bezichtigen, an einem Massaker mitschuldig zu sein. Kritiker sehen in dem Fall den Versuch der polnischen Regierung vor allem das Leiden Polens in den Mittelpunkt zu rücken – und so jegliche Mitschuld an den Nazi-Verbrechen auszublenden.

Aus einem Wald am Rande des kleinen Dorfes Malinowo in Ostpolen erhebt sich ein längst vergangen geglaubter Schatten. Er breitet sich auf die 30 Dorfbewohner aus, die in der Nähe leben, und hat einen Gerichtssaal in Warschau erreicht. Nun stellt er die Geschichtsschreibung des Holocaust infrage.
Es geht um einen Fall aus der Besatzungszeit Polens durch die Nationalsozialisten. Damals hatten verfolgte Juden in dem Wald nahe dem Dorf Zuflucht gesucht. Laut einem Überlebenden, der in einer kürzlich erschienenen polnischen Studie über den Holocaust zitiert wird, wurden sie dort ermordet. Es sei der damalige Bürgermeister von Malinowo gewesen, ein Pole, der sie an die Nazis verraten habe.
Diese Gräueltat wurde nun Gegenstand einer Verleumdungsklage gegen die Historikerin und den Professor, die besagt Studie herausgegeben haben. Sie werden beschuldigt, die Ehre des längst verstorbenen Bürgermeisters und damit der polnischen Nation selbst zu beschmutzen. Ein Urteil in dem Fall, der von der Nichte des Bürgermeisters mit Unterstützung von Einrichtungen, die zum Teil von der polnischen Regierung finanziert wurden, angestrengt wurde, wird für Dienstag erwartet.
Die Zielpersonen der Verleumdungsklage sind Jan Grabowski, ein polnisch-kanadischer Geschichtsprofessor der Universität von Ottawa, und Barbara Engelking, eine Historikerin des Polnischen Zentrums für Holocaustforschung. Zusammen haben sie "Night Without End" herausgegeben, eine 1.700-seitige Studie aus dem Jahr 2018 über die Rolle einzelner Polen bei der Beihilfe zum Morden der Nazis.
"In einer normalen Welt wäre dieser Fall schon längst abgewiesen worden", sagt Grabowski im Interview. "Aber Polen kann nicht länger als normale Demokratie betrachtet werden", fügt er hinzu und beschuldigte die regierende PiS, eine "Rückeroberung der Geschichte" initiiert zu haben, indem sie sich auf Polens eigenes Leiden während des Krieges konzentriere und die eigene Mitschuld an den Naziverbrechen gegen die Juden herunterspiele.
Die polnische Regierung bestreitet an der Entstehung der Verleumdungsklage beteiligt gewesen zu sein. Sie trug allerdings indirekt dazu bei, dass der Fall überhaupt vor Gericht kommen konnte: Letztes Jahr verabschiedete sie ein Gesetz darüber, dass die Gerichtskosten für alle Fälle, die den "Kampf der polnischen Nation gegen Nazismus und Kommunismus" betreffen, erlassen werden würden.
Die Verleumdungsklage ist kein Einzelfall: In Ostpolen wurde kürzlich die Redakteurin einer Website über jüdisches Leben polizeilich vorgeladen. Sie wurde gefragt, warum sie "die polnische Nation beleidigt" habe, weil sie geschrieben hatte, dass "die polnische Beteiligung an der Shoah eine historische Tatsache ist".
Bevor es 1939 von Nazi-Deutschland und der Sowjetunion überfallen wurde, hatte Polen die größte jüdische Bevölkerung Europas. Als sich der Krieg ausweitete und Hitler sich gegen seinen ehemaligen sowjetischen Verbündeten wandte, wurden die eroberten polnischen Gebiete zum Mittelpunkt der "Endlösung" der Nazis. Etwa drei Millionen Juden – die Hälfte aller jüdischen Opfer der Naziherrschaft in ganz Europa – wurden in Polen ermordet, hauptsächlich in Konzentrationslagern wie Auschwitz und Treblinka.
Aber Polen hatte nie eine kollaborierende Regierung eingesetzt und ist bis heute stolz auf seine Geschichte des erbitterten Widerstands gegen die Nazis.
Seit der Machtübernahme durch die PiS im Jahr 2015 wird dieser Stolz jedoch aggressiver, gar intoleranter ausgelegt: die PiS will jegliche Infragestellung des polnischen Kriegsheldentums kriminalisieren, und finanziert Forschungsgruppen und Museumsprojekte, die Polen als das ewige und völlig schuldlose Opfer Europas darstellen; als "Christus der Nationen", der immer wieder von ausländischen Mächten gekreuzigt wurde.
Walentyna Golaszewska, eine 64-jährige Einwohnerin Malinowos, erzählt, sie sei mit Geschichten darüber aufgewachsen, wie ihre Großeltern den im Wald versteckten Juden Essen gebracht hätten. Sie sei schockiert gewesen, als sie erfuhr, dass der damalige Bürgermeister Edward Malinowski nun beschuldigt wurde, Beihilfe zu deren Ermordung geleistet zu haben.
"Ich dachte, diese ganze Sache wäre mit der Generation meines Großvaters verschwunden", erzählt sie. "Es ist alles vor über 70 Jahren passiert und alle sind jetzt tot. Wir können nicht mehr erfahren, was damals wirklich passiert ist."
Kürzlich habe sie ein Exemplar der von Grabowski mitherausgegebenen Studie bestellt, um mehr über die Ereignisse zu erfahren, die so viele Jahre lang durch Familienlegenden und Dorferzählungen verdunkelt wurden.
"Es ist sehr schwer zu erklären, warum eine Person hilft und eine andere Person tötet", sagt sie.
Schwer zu erklären sei auch, warum sich die Nichte des Bürgermeisters, Filomena Leszczynska, entschlossen habe, Grabowski und Engelking auf Verleumdung und Schadensersatz in Höhe von rund 27.000 US-Dollar zu verklagen.
Die Nichte, die fast blind ist und am Rande des Dorfes neben dem Bauernhof ihrer Familie lebt, lehnt ein Interview ab. Eine junge Verwandte erklärt, sie sei zu krank dafür.
Grabowski und seine Unterstützer glauben, dass der Fall seinen Ursprung bei regierungsnahen nationalistischen Gruppen hat – etwa bei der Polnischen Liga gegen Diffamierung, die vom Staat finanziert wird.
In einem Telefoninterview bestreitet Maciej Swirski, Leiter der Liga gegen Diffamierung, im Namen des Staates oder der PiS zu handeln. Er gibt jedoch zu, dass er half, die Verleumdungsklage vor Gericht zu bringen. Er gibt an, nach Malinowo gereist und Leszczynska auf die Stellen im Buch aufmerksam gemacht zu haben, die ihren Onkel verleumdeten.
Swirski sagt, seine Organisation habe Geld von privaten Spendern gesammelt, um Leszczynskas Anwälte zu bezahlen und ihre Klage zu finanzieren.
In der Verleumdungsklage wird behauptet Grabowski und Engelking hätten den Bürgermeister aus dem Krieg böswillig als Mörder verleumdet, obwohl er "Juden absolut selbstlos versteckt" habe. Seine Nichte, so heißt es in der Klage, sei "sehr verletzt" und wolle "die Erinnerung an ihren heldenhaften Onkel wachhalten".
Kritiker der Aktion sehen darin einen Kampf, um die unabhängige Geschichtswissenschaft zum Schweigen zu bringen. Yad Vashem, Israels Holocaust-Gedenk- und Forschungszentrum, prangert den Fall als "ernsthaften Angriff auf die freie und offene Forschung" an und erklärte, es sei "inakzeptabel", akademischen Studien "durch gerichtlichen oder politischen Druck" Grenzen zu setzen.
Grabowski räumte ein, dass der Studie ein Fehler unterlaufen sei, weil sie die Geschichten von zwei Bürgermeistern aus Malinowo, die beide Edward Malinowski geheißen hätten, vermischt habe. Er betonte jedoch, dass dieser Fehler Leszczynskas Onkel in ein besseres Licht rückte: unterstützende Hilfe und Zuwendung für die Juden, die eigentlich sein jüngerer Namensvetter unternommen hatte, wurde so ihm zugeschrieben.
Im Jahr 2012, kurz vor seinem Tod, wurde der jüngere Edward Malinowski von jüdischen Gruppen eingeladen, an einer Zeremonie im Wald von Malinowo teilzunehmen, bei der ein steinernes Denkmal mit einem Davidstern enthüllt wurde.
"Der Krieg endete vor 75 Jahren, aber in unseren Knochen lebt er weiter. Er wird ewig andauern", erinnerte Malinowskis Sohn Zygmunt am Samstag bei einem Besuch der Gedenkstätte.
Polen solle anerkennen, dass es nicht nur Nazis waren, die Juden töteten, befindet er. Aber in Ostpolen hätten "die Polen nicht weniger gelitten als die Juden".
Der Verleumdungsfall wurde von PiS-kontrollierten Medien ausführlich und wohlwollend behandelt. Das Institut des Nationalen Gedenkens, eine staatliche Einrichtung, die die Bemühungen anführt, die Interpretation der Geschichte auf einem engen, patriotischen Pfad zu halten, kritisierte die Studie von Grabowski und Engelking scharf. Das Institut hat staatsanwaltliche Befugnisse die seit 2018 offizielle Mission durchzusetzen, die unter anderem den "Schutz des Rufs der Republik Polen und der polnischen Nation" zum Ziel hat.
Dass polnische Bürger unter der Nazi-Besatzung entsetzlich gelitten und manchmal Juden geholfen hätten, sei eine anerkannte Tatsache, so David Silberklang, leitender Historiker bei Yad Vashem in Israel.
"Kein Akademiker, der etwas auf sich hält, würde sagen, dass Polen böse war, oder dass Polen völlig gleichgültig gegenüber dem Schicksal der Juden war", so Silberklang in einem Telefoninterview. "Es war eindeutig eine überaus komplexe Situation."
Von 27.712 Menschen, die von Yad Vashem als Gerechte unter den Völkern (Chassid Umot ha-Olam) eingestuft werden, also Nicht-Juden, die während des Holocausts große Risiken auf sich nahmen, um Juden zu retten, sind mehr als 7.000 Polen – mehr als aus jedem anderen Land.
Polnisches Heldentum koexistierte jedoch mit manchmal monströsen Gewalttaten, eine Tatsache, die die PiS und nationalistische Gruppierungen nur schwer abstreiten können. In einem solchen Fall im Juli 1941 beispielsweise sperrten Dorfbewohner in Jedwabne, nordöstlich von Warschau, mehr als 300 Juden – Nachbarn, mit denen sie zuvor friedlich zusammengelebt hatten – in eine Scheune und setzten diese in Brand. Alle kamen ums Leben.
Die Regierung sorgte 2018 für internationale Empörung, als sie ein Gesetz einführte, das es zu einem Straftatbestand gemacht hätte, die polnische Nation der Mitschuld am Holocaust zu bezichtigen. Das Gesetz wurde allerdings noch geändert, sodass der Tatbestand nicht länger mit strafrechtlichen, sondern nur noch mit zivilrechtlichen – und damit weniger strengen – Sanktionen geahndet werden konnte.
Der Verleumdungsprozess gegen Grabowski und Engelking lässt jedoch befürchten, dass die Regierung und ihre Verbündeten nun in die Offensive gehen, anstatt von ihrem Beharren auf eine blütenweiße, patriotische Version der Geschichte abzulassen.
"Es ist eine koordinierte Kampagne im Gange, um die Geschichte in eine der Regierung genehme Version umzuschreiben", sagt Silberklang, der Historiker von Yad Vashem.

Polens Abwehr der Kriegsschuld: Das Massaker wirft Schatten

Ein polnischer Bürgermeister hat Juden an die Nazis verraten, so eine Historikerin und ein Professor. Nun stehen beide wegen Verleumdung vor Gericht.

W Polsce wytoczono proces dwóm badaczom, którzy oskarżyli wójta o udział w mordzie na Żydach. Według krytyków rząd stara się podkreślać cierpienia Polaków w czasie II wojny światowej i ukryć ich współudział w zbrodniach nazistów.

MALINOWO, Polska. W położonej na skraju lasu małej lokalnej wiosce we wschodniej Polsce powracają wspomnienia o odległym i niemal już zapomnianym lokalnym horrorze. Odcisnął piętno na trzydziestu mieszkańcach pobliskiej wsi, dotarł do sali sądowej w Warszawie, a teraz na cały świecie wywołuje obawy związane z pisaniem na nowo historii Holocaustu.
Sprawa dotyczy okresu hitlerowskiej okupacji w czasie II wojny światowej. Z relacji ocalałego, która została przytoczona w niedawno opublikowanym polskim opracowaniu na temat Holocaustu dowiadujemy się, że przerażeni Żydzi zostali zamordowani w lesie po tym, jak polski wójt Malinowa wyjawił nazistom miejsce ich kryjówki.
Wspomnienia o horrorze z przeszłości zostały ożywione za sprawą procesu o zniesławienie przeciwko autorom wspomnianego opracowania. Badacze zostali oskarżeni o splamienie honoru zmarłego wójta i całego narodu polskiego. Wyrok w sprawie, którą przy wsparciu instytucji finansowanych częściowo przez polski rząd wytoczyła siostrzenica wójta ma zapaść we wtorek.
Obiektem pozwu o zniesławienie są Jan Grabowski, profesor historii Kanady na Uniwersytecie w Ottawie, oraz Barbara Engelking, historyk z Centrum Badań nad Zagładą Żydów. Razem zredagowali "Dalej jest noc", 1700-stronnicowe opracowanie z 2018 r. na temat roli, jaką odegrali Polacy w nazistowskim mordzie.
- W normalnym świecie ta sprawa już dawno zostałaby umorzona - powiedział Grabowski w wywiadzie. - Ale Polska nie może już być uważana za normalną demokrację - dodał, oskarżając rządzącą partię Prawo i Sprawiedliwość o rozpoczęcie "historycznej rekonkwisty" poprzez skupienie się na cierpieniach Polski podczas wojny i bagatelizowanie jej współudziału w nazistowskich zbrodniach na Żydach.
Polski rząd zaprzecza jakoby miał jakikolwiek udział w sprawie o zniesławienie. Przyczynił się jednak do tego, zmieniając w 2020 r. prawo, aby zwolnić z kosztów sądowych wszystkie sprawy związane z "walką narodu polskiego z nazizmem i komunizmem".
Na znak, że pozew o zniesławienie nie jest odosobnionym przypadkiem, funkcjonariusze policji we wschodniej Polsce niedawno wezwali na przesłuchanie redaktorkę strony internetowej o życiu Żydów, aby zapytać, dlaczego "znieważyła naród polski" pisząc, że "udział Polaków w Shoah jest faktem historycznym".
Przed inwazją nazistowskich Niemiec i Związku Radzieckiego w 1939 roku, Polska miała największą populację żydowską w Europie. W miarę jak wojna się rozszerzała, a Hitler zwrócił się przeciwko do niedawna sprzymierzonego z nim Związkowi Radzieckiemu, podbite ziemie w Polsce stały się areną "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Około 3 miliony Żydów - połowa wszystkich zabitych w całej Europie - zostało zamordowanych w Polsce, głównie w obozach śmierci, takich jak Auschwitz i Treblinka.
Jednak Polska nigdy nie utworzyła rządu kolaboracyjnego i jest dumna ze swego zaciekłego oporu wobec nazistów.
Ta duma nabrała jednak agresywnego, nietolerancyjnego charakteru, odkąd Prawo i Sprawiedliwość przejęło władzę w 2015 roku. Partia dąży do kryminalizacji jakiegokolwiek kwestionowania polskiego bohaterstwa wojennego i przeznaczyła pieniądze na grupy badawcze i projekty muzealne, które przedstawiają Polskę jako wieczną i całkowicie pozbawioną winy ofiarę Europy, "Chrystusa Narodów", wielokrotnie ukrzyżowanego przez obce mocarstwa.
Walentyna Gołaszewska, 64-letnia mieszkanka Malinowa, mówi, że dorastała słuchając opowieści o tym, jak jej dziadkowie zanosili jedzenie Żydom ukrywającym się w lesie. Była zszokowana, gdy dowiedziała się, że ówczesny wójt Edward Malinowski został oskarżony o współudział w mordzie.
- Myślałam, że to wszystko zniknie wraz z pokoleniem mojego dziadka - powiedziała. - To wszystko wydarzyło się ponad 70 lat temu i wszyscy już nie żyją. Nikt z nas nie może tak naprawdę poznać prawdy - mówi.
Niedawno zamówiła egzemplarz opracowania współredagowanego przez Grabowskiego, ponieważ chciała dowiedzieć się więcej o wydarzeniach zaciemnianych przez tak wiele lat przez rodzinną legendę i wiejskie plotki.
- Bardzo trudno jest wyjaśnić, dlaczego jedna osoba pomaga, a inna zabija - mówi.
Trudno też wyjaśnić, dlaczego siostrzenica wojennego wójta, Filomena Leszczyńska, zdecydowała się pozwać Grabowskiego i Engelking o zniesławienie i domagać się odszkodowania w wysokości około 27 tys. dolarów.
Siostrzenica, która jest prawie niewidoma i mieszka na skraju wsi obok rodzinnego gospodarstwa, odmówiła udzielenia wywiadu. Jej młodsza krewna powiedziała, że sama zainteresowana jest zbyt chora, by rozmawiać.
Grabowski i jego zwolennicy uważają, że za sprawą stoją bliskie rządowi nacjonalistyczne grupy, takie jak Fundacja Reduta Dobrego imienia - Polska Liga Przeciw Zniesławieniom, która otrzymuje fundusze od państwa.
W rozmowie telefonicznej Maciej Świrski, szef organizacji, zaprzeczył, jakoby działał w imieniu państwa lub partii Prawo i Sprawiedliwość. Przyznał jednak, że przyczynił się do wszczęcia sprawy o zniesławienie. Powiedział, że pojechał do Malinowa i poinformował Leszczyńską, że znalazł w książce błędy, które świadczą o tym, że jej wuj został zniesławiony.
Świrski powiedział, że jego organizacja zebrała pieniądze od prywatnych darczyńców, aby opłacić prawników Leszczyńskiej i sfinansować pozew.
Pozew o zniesławienie zawiera zarzut, że uczeni, kierując się złymi intencjami, zniesławili wójta z czasów wojny, przedstawiając go jako mordercę, podczas gdy on "ukrywał Żydów i robił to absolutnie bezinteresownie". Jego siostrzenica, jak napisano w skardze, była "głęboko zraniona" i chciała, by "pamięć o bohaterstwie jej wuja pozostała zachowana".
Krytycy akcji postrzegają ją jako walkę o uciszenie niezależnych badań historycznych. Jad Waszem, izraelskie centrum pamięci i badań nad Holokaustem, potępiło to jako "poważny atak na wolne i otwarte badania", mówiąc, że "nie do przyjęcia" jest ustalanie ograniczeń dla badań akademickich "poprzez naciski sądowe lub polityczne".
Grabowski przyznał, że w pracy popełniono błąd, myląc historie dwóch wójtów Malinowa, którzy nazywali się Edward Malinowski. Jednak, jak stwierdził, błąd ten stawia wujka Leszczyńskiej w lepszym świetle, ponieważ przypisuje mu akty życzliwości wobec Żydów młodszego z imienników.
W 2012 r., na krótko przed śmiercią, młodszy Edward Malinowski został zaproszony przez środowiska żydowskie do udziału w uroczystości w lesie w Malinowie, podczas której odsłonięto kamienny pomnik ozdobiony gwiazdą Dawida.
- Wojna skończyła się 75 lat temu, ale wciąż żyje w naszych kościach. Będzie trwać wiecznie - mówił w sobotę syn Malinowskiego, Zygmunt, podczas wizyty pod pomnikiem.
Jego zdaniem, Polska powinna uznać, że nie tylko naziści zabijali Żydów. Jednak, jak powiedział, we wschodniej Polsce "Polacy cierpieli nie mniej niż Żydzi".
Sprawa o zniesławienie została przychylnie przyjęta przez kontrolowane przez Prawo i Sprawiedliwość media, a książka, o którą toczy się sprawa, została potępiona przez Instytut Pamięci Narodowej, organ państwowy, który przewodzi wysiłkom mającym na celu utrzymanie historii w wąskich, patriotycznych ramach. Instytut ma uprawnienia prokuratorskie do egzekwowania tego, co od 2018 roku jest oficjalną misją, która obejmuje "ochronę dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej i narodu polskiego".
To, że Polaków pod nazistowską okupacją spotkały nieopisane cierpienia, a także to, że czasami pomagali Żydom, jest faktem, mówi David Silberklang, starszy historyk w Jad Waszem w Izraelu.
- Żaden uczony z uznaną repoutacją nie powiedziałby, że Polska była zła, że Polska była całkowicie obojętna na los Żydów - mówi Silberklang w wywiadzie telefonicznym. - To była oczywiście bardzo złożona sytuacja - mówi.
Spośród 27 712 osób sklasyfikowanych przez Jad Waszem jako Sprawiedliwi wśród Narodów Świata - osób niebędących Żydami, które podjęły wielkie ryzyko, aby ratować Żydów podczas Holocaustu - ponad 7 tysięcy to Polacy, znacznie więcej niż w przypadku jakiegokolwiek innego kraju.
Polskie bohaterstwo współistniało jednak z niekiedy potwornymi aktami przemocy, co Prawo i Sprawiedliwość oraz nacjonaliści starają się ukryć. Na przykład w lipcu 1941 roku, mieszkańcy wsi w Jedwabnem, położonej na północny wschód od Warszawy, zamknęli ponad 300 Żydów, sąsiadów, z którymi wcześniej żyli w pokoju, w stodole i podpalili ją, zabijając wszystkich.
W 2018 roku polski rząd wywołał międzynarodowe oburzenie, wprowadzając przepisy, które miały uczynić przestępstwem oskarżenie narodu polskiego o współudział w Holocauście. Ustawa została zmieniona, aby zastąpić sankcje karne mniej surowymi sankcjami cywilnymi.
Sprawa o zniesławienie przeciwko Grabowskiemu i Engelking wzbudziła jednak obawy, że zamiast wycofać się z prób narzucenia wolnej od skaz, patriotycznej wersji historii, rząd i jego sojusznicy przechodzą teraz do ofensywy.
- Trwa skoordynowana kampania mająca na celu dostosowanie historii w sposób wygodny dla rządu - mówi Silberklang, historyk z Jad Waszem.

"Dalej jest noc": negowanie winy za wojenne zbrodnie Polaków

W Polsce wytoczono proces badaczom, którzy oskarżyli wójta o udział w mordzie. Według krytyków rząd stara się ukryć wojenne zbrodnie Polaków.

Andrew Higgins

A Massacre Tests Poland’s Pushback on Wartime Blame