Promoting propaganda narratives has become an important part of Moscow’s foreign policy toolbox. While their immediate goal may be to confuse foreign audiences, these narratives are ultimately rooted in a particular worldview, that is, in fact, shared by many Russians. Therefore, we should not underestimate the extent to which the Kremlin and its supporters may actually be prisoners of their own propaganda.

A recent study by the Belarusian analyst Andrei Yeliseyeu published by International Strategic Action Network for Security offers a comprehensive classification of Russian disinformation narratives in Belarus. Many of them are hardly new. “Belarus is not and has never been a separate nation, it has no future without Russia. Her opposition leaders are foreign puppets or Neo-Nazis, controlled by a western conspiracy.”
These are stories we have previously, on numerous occasions, heard about Ukraine, and other countries.
<h3>Growing immune to Kremlin narratives</h3>
Kremlin narratives tend to be flexible, adapting to the local cultural and political context, but, in the end, they are rooted in a specific ‘worldview’ that some Russians adhere to.
<blockquote>By now, more and more Belarusians are growing immune to the ideas of a ‘brotherhood’ with Vladimir Putin’s Russia, as they are visibly disappointed by the Kremlin’s choice to continue backing Lukashenko.</blockquote>
However, the larger problem here is that these narratives are about more than just ‘propaganda’.
Up to a certain point, many observers (including the author of this text) tended to dismiss, once too often, the ideological component of Putinism and other similar regimes in the post-Communist world. It appeared that the people who were running the show were cynical pragmatists who wanted to make money off their oil and gas rents and merely fed the gullible public with Cold War-style anti-western propaganda in order to legitimise their grip on power.
<blockquote>This interpretation, though not fully false, failed to appreciate the extent to which the post-Soviet ruling classes had come to believe their own ‘propaganda’ – at times, in the most unbelievable ways.</blockquote>
Thus, in a recent bizarre incident, we have learned that the speaker of Lukashenko’s upper chamber of parliament, Natalya Kochanova, believes in the so-called 'Dulles Plan', a conspiracy theory that claims the CIA destroyed the Soviet Union by corrupting its moral values. Such conspiracy theories resonate very well with the post-Communist transition traumas and the bitter anger at the “treacherous” and “imperialistic” west, the feelings that were expressed in Putin’s (in)famous 2007 Munich speech.
Propaganda narratives are not there only to fool foreign audiences; they are ultimately rooted in a worldview, in a set of deeply ingrained beliefs which the ruling class (the so-called authoritarian ‘vertical of power’) actually shares with at least part of the constituency.
<h3>Historical debt owed to Russia</h3>
In the case of Russia, a cornerstone of this worldview is an imperialist or ‘Russocentric’ outlook of the world. Among other things, it includes a strong conviction about Russia’s ‘entitlement’ and superiority over her neighbours.
<blockquote>The sense of entitlement is typically connected to past deeds and can stretch far beyond the post-Soviet countries, such as when Russians claim that the Visegrad Group countries also owe them a historical debt because Russia (in truth, the USSR) liberated them from Nazism in 1945.</blockquote>
There are also other things that Central and Eastern European (CEE) countries can 'owe' Russia for like the Soviet industrialisation of the Baltic states and Ukraine.
This Russocentric worldview prevents some Russians from seeing CEE countries as equal, independent partners. And with respect to the former Soviet republics, the conviction is not only that they ‘owe us’, but that they simply can never be happy without us.
A very popular trope that one can discover in Russian social media discussions is that, by joining the European Union, the Baltic states have become ‘second class citizens’, only good for washing toilets in western Europe, and that the same fate awaits Ukrainians and Belarusians if they were to follow.
<blockquote>In the post-Soviet world, the Russian sense of entitlement often translates into a conviction that these countries only exist by Moscow’s grace in the first place.</blockquote>
In a recent diplomatic incident, Vyacheslav Nikonov, a Russian MP, a geopolitical talk show host and a proud grandson to Vyacheslav Molotov, claimed that Kazakhstan’s present territory was "a gift" from Russia.
It also seems that Nikonov is far from being alone when it comes to publicly expressing such ideas. Characteristically, these controversial statements did not evoke any significant condemnation from the ruling class or the broader public in Russia, indicating that they resonate well with the Russocentric worldview.
However, the implicit conviction that ‘the post-Soviet (or even the broader post-Communist) world can only belong to us’, is combined with Russia’s general inability to become a genuine pole of attraction.
As the prominent Kremlin-friendly political commentator Fyodor Lukyanov recently stated in a remarkable display of honesty, Moscow has no clue how to work with the Belarusian or Ukrainian societies, because it does not know how to work with its own society in the first place.
<blockquote>In other words, in its foreign policy, the Kremlin pursues the same arrogant, imperialist approach that it has towards its own citizens at home.</blockquote>
In the decades following the collapse of the Soviet Union, Moscow learned how to use military force to turn frozen conflicts (in Armenia, Moldova, Ukraine) into geopolitical instruments but it never mastered the subtle art of soft power. It has stubbornly invested into supporting unpopular authoritarian regimes, seeming to follow the old maxim of ‘let them hate, so long as they fear’.
Hence, the growing disappointment of a generally Russia friendly Belarus, with the Kremlin’s backing of Lukashenko being just one link in a very long chain.
<h3>Discourse shaped by stereotypes and poor knowledge</h3>
The 2020 political crisis in Belarus revealed another interesting aspect of the Russocentric worldview. Moscow’s inability (and unwillingness) to exercise the power of attraction is closely linked to a lack of professional expertise regarding post-Soviet countries.
A predictable surge in the commentary on Belarus, coming from Russian journalists and experts, revealed that their discourse was often shaped by stereotypes and poor knowledge of the subject. (Notably, this did not apply only to pro-Kremlin commentators but also to those independent and generally sympathetic with Belarus).
<blockquote>In another revealing incident, Russian spin doctors (political technologists), apparently sent in by the Kremlin to help Lukashenko, made a laughing stock of themselves, as a result of being unfamiliar with the local language and basic cultural references.</blockquote>
This intellectual laziness with regard to Belarus and other post-Soviet nations is a phenomenon well known to post-colonial theorists, who emphasise the toll of the discourse that the ‘coloniser’ produces about the ‘colonised’.
The paradox of the situation is that while Russia considers Belarus and other states of the so-called ‘near abroad’ to be very intimately close, if not a part of herself, she typically has a poor understanding of them and prefers to rely on her own myths and stereotypes instead.
And, as a Russian commentator shrewdly remarked, when these stereotypes clash with reality, the generally benign but patronising attitude towards the ‘younger brother’ tends to turn quickly into frustration and even hatred. (This explains very well how, following the 2013 Euromaidan in Ukraine, Ukrainians could be quickly turned by Russian narratives from the ‘little Russian brothers’ into ‘Nazis’ and ‘traitors’).
<blockquote>In its approach to Belarus, the post-Soviet states, and even broader Central and Eastern Europe, Russia remains a prisoner of its post-imperial ‘comfort zone’, defined by the hierarchical, imperialist, Russocentric worldview with its myths and stereotypes.</blockquote>
The ‘propaganda’ narratives projected into the ‘near abroad’ and further westward, are often their mere extensions. If one of their functions is to confuse foreign audiences, then another is to confirm what the adherents of this worldview already strongly believe.
For Russians, above all, and for the broader post-Communist world this means homework. Simply classifying and debunking disinformation narratives may not be enough, their intellectual roots need to be addressed too.
 
&nbsp;
This article is part of the <a href="https://visegradinsight.eu/democrace/">#DemocraCE</a> project. Also available on <a href="https://visegradinsight.eu/author/andrei-yeliseyeu/">Kyiv Post</a>.

Prisoners of Their Own Propaganda: Russian Narratives Projected Into the ‘Near Abroad’

Russian propaganda narratives are rooted in a worldview shared by many Russians. The Kremlin and its supporters are prisoners of their own propaganda

Outil de la politique étrangère russe, la désinformation promue par le Kremlin fait avant tout partie d'une vision du monde à laquelle de nombreux russes adhèrent. Et si les Russes étaient les premiers prisonniers de leur propagande ?

L'analyste biélorusse Andrei Yeliseyeu a récemment réalisé une étude proposant une classification complète des récits de désinformation russes en Biélorussie, publiée dans le Réseau international d'action stratégique pour la sécurité (iSANS). Beaucoup d'entre eux ne datent pas d'hier. « La Biélorussie n'est pas et n'a jamais été une nation séparée, il n'a pas d'avenir sans la Russie. Ses leaders de l'opposition sont des marionnettes étrangères ou des néonazis, contrôlés par une conspiration occidentale ».
Ce sont des histoires que nous avons déjà entendues, à de nombreuses reprises, à propos de l'Ukraine et d'autres pays.
<h3>Une immunité croissante contre les récits du Kremlin</h3>
Les récits du Kremlin tendent à être flexibles et s'adaptent au contexte culturel et politique local. Mais au bout du compte, ils sont ancrés dans une « vision du monde » spécifique, à laquelle certains Russes adhèrent.
<blockquote>Aujourd'hui, de plus en plus de Biélorusses sont immunisés contre l'idée de « fraternité » avec la Russie de Vladimir Poutine, car ils sont déçus du choix du Kremlin de continuer à soutenir Alexandre Loukachenko.</blockquote>
Cependant, le problème majeur est que ces récits ne se limitent pas à la « propagande ».
De nombreux observateurs (dont l'auteur de ce texte) ont trop souvent eu tendance à écarter la composante idéologique du « poutinisme » et d'autres régimes similaires dans le monde post-communiste. Il nous semblait que les personnes réellement aux manettes n'étaient que des pragmatiques cyniques qui voulaient faire de l'argent avec leurs rentes pétrolières et gazières et se contentaient d'alimenter un public crédule en propagande anti-occidentale de type guerre froide afin de légitimer leur emprise sur le pouvoir.
<blockquote>Cette interprétation, bien qu'elle ne soit pas totalement fausse, n'a pas permis d'apprécier à quel point les classes dirigeantes post-soviétiques en étaient venues à croire leur propre « propagande » - parfois de la manière la plus aberrante qui soit.</blockquote>
Ainsi, lors d'un incident bizarre récent, nous avons appris que la présidente de la chambre haute du Parlement, Natalia Kochanova, croyait au « plan Dulles », une théorie conspirationniste selon laquelle la CIA aurait détruit l'Union soviétique en corrompant ses valeurs morales. De telles théories du complot trouvent un écho dans les traumatismes de la transition post-communiste et la colère amère contre l'Occident « traître » et « impérialiste », sentiments qui ont été exprimés dans le (tristement) célèbre discours de Vladimir Poutine à Munich en 2007.
Les récits de propagande ne sont pas là uniquement pour tromper le public étranger. Ils s'ancrent dans une vision du monde, dans un ensemble de croyances profondément enracinées que la classe dirigeante (la prétendue « verticale du pouvoir » autoritaire) partage avec au moins une partie de la base.
<h3>Dette historique envers la Russie</h3>
Dans le cas de la Russie, la pierre angulaire de cette vision du monde est une vision impérialiste ou « russocentrique » du monde. Elle comprend, entre autres, la forte conviction du « droit » de la Russie et sa supériorité sur ses voisins.
<blockquote>Le droit dont la Russie se réclame s'appuie sur les actes passés et peut s'étendre bien au-delà des pays post-soviétiques, comme lorsque les Russes prétendent que les pays du groupe de Visegrad ont une dette historique envers eux parce que la Russie (en vérité, l'URSS) les a libérés du nazisme en 1945.</blockquote>
Les pays d'Europe centrale et orientale pourraient également « devoir » à la Russie d'autres choses, comme l'industrialisation soviétique des États baltes et de l'Ukraine.
Cette vision russocentrique du monde empêche certains Russes de considérer les pays d'Europe centrale et orientale comme des partenaires égaux et indépendants. Et en ce qui concerne les anciennes républiques soviétiques, la conviction n'est pas seulement qu'elles nous « doivent » quelque chose, mais qu'elles ne pourront tout simplement jamais être heureuses sans nous.
Un cliché très populaire sur les réseaux sociaux russes veut qu'en adhérant à l'Union européenne, les États baltes sont devenus des « citoyens de seconde classe », uniquement bons à laver les toilettes de l'Europe occidentale, et que le même sort attend les Ukrainiens et les Biélorusses s'ils devaient les suivre.
<blockquote>Dans le monde post-soviétique, le sentiment de la Russie que tout lui est dû se traduit souvent par la conviction que ces pays n'existent que par la grâce de Moscou en premier lieu.</blockquote>
Lors d'un récent incident diplomatique, Viatcheslav Nikonov, député russe, animateur d'un talk-show géopolitique et fier petit-fils de Viatcheslav Molotov (ex-bras droit de Staline, ndlr), a déclaré que le territoire actuel du Kazakhstan était « un cadeau » de la Russie.
M. Nikonov est loin d'être le seul à exprimer publiquement de telles idées. De manière significative, ces déclarations controversées n'ont suscité aucune condamnation particulière de la part de la classe dirigeante ou du grand public en Russie, indiquant qu'elles correspondaient à la vision russocentrique du monde.
Or la conviction que « le monde post-soviétique (ou même le monde post-communiste plus large) ne peut que nous appartenir », se combine avec l'incapacité générale de la Russie à devenir un véritable pôle d'attraction.
Comme l'a récemment déclaré l'éminent commentateur politique pro-Kremlin, Fyodor Lukyanov, dans une remarquable démonstration d'honnêteté, Moscou ne sait pas comment gérer les sociétés biélorusse ou ukrainienne, car la Russie ne sait pas comment gérer sa propre société au premier chef.
<blockquote>En d'autres termes, dans sa politique étrangère, le Kremlin poursuit la même approche arrogante et impérialiste qu'il a envers ses propres citoyens.</blockquote>
Dans les décennies qui ont suivi l'effondrement de l'Union soviétique, Moscou a appris à utiliser la force militaire pour transformer les conflits gelés (en Arménie, en Moldavie, en Ukraine) en instruments géopolitiques, mais elle n'a jamais maîtrisé l'art subtil du « soft power ». Elle s'est obstinément investie dans le soutien de régimes autoritaires impopulaires, semblant suivre la vieille maxime : « Laissons-les haïr, tant qu'ils ont peur ».
D'où la déception croissante d'une Biélorussie généralement favorable à la Russie, le soutien du Kremlin à M. Loukachenko n'étant qu'un maillon d'une très longue chaîne.
<h3>Un discours marqué par les stéréotypes et la méconnaissance</h3>
La crise politique de 2020 en Biélorussie a révélé un autre aspect intéressant de la vision russocentrique du monde. L'incapacité (et la réticence) de Moscou à exercer son pouvoir d'attraction est étroitement liée à un manque d'expertise professionnelle concernant les pays post-soviétiques.
L'essor prévisible des commentaires de journalistes et d'experts russes sur la Biélorussie ont révélé que leur discours était souvent façonné par des stéréotypes et une mauvaise connaissance du sujet. (pas seulement les commentateurs pro-Kremlin, mais aussi les personnes indépendantes et généralement favorables à la Biélorussie).
<blockquote>Dans un autre incident révélateur, des conseillers russes, apparemment envoyés par le Kremlin pour aider M. Loukachenko, se sont ridiculisés, car ils ne connaissaient pas la langue locale et les références culturelles de base.</blockquote>
Cette paresse intellectuelle à l'égard de la Biélorussie et d'autres nations post-soviétiques est un phénomène bien connu des théoriciens post-coloniaux, qui soulignent le poids du discours que le « colonisateur » produit sur les « colonisés ».
Le paradoxe de la situation est que si la Russie considère la Biélorussie et d'autres États de ce qu'on appelle « l'étranger proche » comme intimement liés, voire comme étant une partie d'elle-même, elle les comprend généralement mal et préfère s'appuyer sur ses propres mythes et stéréotypes.
Et, comme l'a habilement fait remarquer un commentateur russe, lorsque ces stéréotypes se heurtent à la réalité, l'attitude généralement bénigne mais condescendante à l'égard du « petit frère » tend vite à se transformer en frustration, voire en haine. (Cela explique très bien comment, après l'Euromaidan de 2013 en Ukraine, les Ukrainiens ont rapidement été transformés par les récits russes des « petits frères russes » en « nazis » et en « traîtres »).
<blockquote>Dans son approche de la Biélorussie, des États post-soviétiques et, plus largement encore, de l'Europe centrale et orientale, la Russie reste prisonnière de sa « zone de confort » post-impériale, définie par une vision du monde hiérarchique, impérialiste et russocentrique, avec ses mythes et ses stéréotypes.</blockquote>
Les récits de « propagande » projetés dans sa périphérie et plus à l'Ouest ne sont souvent que leur simple prolongement. Si l'une de leurs fonctions est de semer la confusion parmi les publics étrangers, une autre est de confirmer ce que les adeptes de cette vision du monde croient déjà fermement.
Pour les Russes, avant tout, et pour le monde post-communiste en général, cela signifie qu'il y a du pain sur la planche. Se contenter de classer et démystifier les récits de désinformation ne suffira pas si l'on ne s'attaque pas à leurs racines intellectuelles.
 
&nbsp;
Cet article fait partie du projet <a href="https://visegradinsight.eu/democrace/">#DemocraCE</a>. Egalement disponible sur le Kyiv Post.

La Russie, prisonnière de sa propagande vis-à-vis des anciens pays soviétiques

La désinformation ventilée par le Kremlin provient d'une vision du monde russocentrique, une propagande dont les auteurs sont les premiers à adhérer.

Propagandistische Narrative sind zu einem wichtigen Werkzeug von Moskaus Außenpolitik geworden. Während sie unmittelbar auf das ausländische Publikum abzielen, sind diese Narrative letztlich in einer bestimmten Weltsicht verwurzelt, die in der Tat von vielen Russen geteilt wird. Wir sollten nicht unterschätzen, wie stark der Kreml und seine Unterstützer tatsächlich in ihrer eigenen Propaganda verstrickt sind.

Eine aktuelle Studie des belarussischen Analysten Andrei Yeliseyeu, die vom International Strategic Action Network for Security veröffentlicht wurde, stellt umfassend die verschiedenen russischen Desinformationsnarrative in Belarus dar. Viele Erzählungen, die darin vorkommen, sind bekannt: Belarus sei und war nie eine eigenständige Nation, es habe keine Zukunft ohne Russland, die Oppositionsführer seien ausländische Marionetten, oder gleich Neonazis, die von einer westlichen Verschwörung gesteuert werden.
Das sind Geschichten, die wir schon öfters über die Ukraine und andere Länder gehört haben.
<h3>Wachsende Immunität gegenüber Kreml-Narrativen</h3>
Diese Narrative des Kremls passen sich, je nach Bedarf, dem lokalen kulturellen und politischen Kontext an. Aber letztlich sind sie in einer bestimmten Weltanschauung verwurzelt, der nicht wenige Russen tatsächlich anhängen.
<blockquote>Inzwischen sind zwar immer mehr Belarussen immun gegen die Idee einer "Verbrüderung" mit Putins Russland. Das liegt daran, dass sie von der Entscheidung des Kremls, Lukaschenko weiterhin zu unterstützen, sichtlich enttäuscht sind.</blockquote>
Das größere Problem hier ist jedoch, dass es bei diesen Erzählungen um mehr geht, als einzig um Propaganda.
Bis zu einem gewissen Punkt neigten viele Beobachter (einschließlich des Autors dieses Textes) dazu, die Ideologie des Putinismus und anderer ähnlicher Regime in der postkommunistischen Welt einmal zu oft abzutun. Die Leute, die dort das Sagen hatten, waren eben zynische Pragmatiker. Ihr einziges Ziel schien es zu sein, mit ihren Öl- und Gaseinkommen Geld zu machen. Ihre antiwestliche Propaganda diene allein dazu, der leichtgläubigen Öffentlichkeit mit den Mitteln des Kalten Krieges glauben zu machen, dass ihr Griff nach der Macht legitim sei.
<blockquote>Diese Interpretation war zwar nicht völlig falsch. Sie verkennt jedoch das Ausmaß, in dem die postsowjetischen Regierenden ihre eigene "Propaganda" mittlerweile selbst glauben. Und zwar selbst die unglaubwürdigsten Erzählungen.</blockquote>
Ein bizarres Beispiel dafür ist, dass die Sprecherin von Lukaschenkos Oberhaus, Natalja Kochanowa, an den sogenannten "Dulles-Plan" glaubt. Der "Dulles-Plan" ist eine Verschwörungstheorie, die behauptet, die CIA habe die Sowjetunion zerstört, indem sie ihre moralischen Werte korrumpiert habe. Solche Verschwörungstheorien passen sehr gut zu postkommunistischen Übergangstraumata und der bitteren Wut auf den "verräterischen" und "imperialistischen" Westen, den Gefühlen, die Putin in seiner berühmt-berüchtigten Münchner Rede 2007 heraufbeschwörte.
Propagandanarrative sind nicht nur dazu da, ein ausländisches Publikum zu täuschen; sie wurzeln letztlich in einer Weltanschauung, in einer Reihe alt hergebrachter Überzeugungen, die die Regierenden (die sogenannte autoritäre "Vertikale der Macht") zumindest mit einem Teil der Wählerschaft tatsächlich teilt.
<h3>Historische Schuld gegenüber Russland</h3>
Im Falle Russlands ist ein Eckpfeiler dieser Weltanschauung eine imperialistische oder "russozentrische" Sicht der Welt. Sie beinhaltet unter anderem die starke Überzeugung eines "gerechtfertigten Anspruchs" und der Überlegenheit Russlands gegenüber seinen Nachbarn.
Dieses Anspruchsdenken ist typischerweise an vergangene Taten geknüpft und kann sich weit über die postsowjetischen Länder hinaus erstrecken. Etwa wenn Russen behaupten, dass die Länder der Visegrád-Gruppe auch ihnen eine historische Schuld büßen müssten, weil Russland (tatsächlich war es die UdSSR) sie 1945 vom Nationalsozialismus befreit habe.
Das ist nicht das Einzige, wofür die mittel- und osteuropäischen Länder (MOEs) Russland vermeintlich etwas "schulden" – wie etwa die sowjetische Industrialisierung der baltischen Staaten und der Ukraine.
Dieses russozentrische Weltbild verzerrt, und es hindert einen Teil der russischen Bevölkerung daran, die MOE-Länder als gleichberechtigte, unabhängige Partner zu sehen. In Bezug auf die ehemaligen Sowjetrepubliken herrscht nicht nur die Überzeugung, dass sie uns "etwas schulden", sondern dass sie ohne uns einfach nicht glücklich werden könnten.
Eine sehr beliebte Trope, die man in russischen Social-Media-Diskussionen findet, ist, dass die baltischen Staaten durch den Beitritt zur Europäischen Union zu "Bürgern zweiter Klasse" geworden seien. Sie würden gerade mal reichen, den Westeuropäern die Toiletten zu putzen, und das gleiche Schicksal würde die Ukrainer und Belarussen erwarten, wenn sie mit dem Westen gemeinsame Sache machen würden.
<blockquote>In der postsowjetischen Welt drückt sich das russische Anspruchsdenken oft in der Überzeugung aus, dass diese Länder überhaupt nur von Moskaus Gnaden existieren.</blockquote>
Kürzlich gab es einen diplomatischen Zwischenfall, bei dem der russische Abgeordnete Wjatscheslaw Nikonow, ein geopolitisch motivierter Talkshow-Moderator und stolzer Enkel von Wjatscheslaw Molotow, behauptete, dass das heutige Territorium Kasachstans ein "Geschenk" Russlands sei.
Es scheint, dass Nikonov längst nicht allein ist mit solchen Vorstellungen. Bezeichnenderweise riefen derartig kontroversen Äußerungen keine nennenswerte Verurteilung durch die Regierenden oder die breitere Öffentlichkeit in Russland hervor. Das russozentrische Weltbild scheint sich längst gefestigt zu haben.
Die implizite Überzeugung, dass "die postsowjetische (oder sogar die breitere postkommunistische) Welt nur uns gehören kann", ist jedoch mit der allgemeinen Unfähigkeit Russlands verbunden, eine echte Anziehungskraft auszuüben.
Wie der prominente Kreml-freundliche politische Kommentator Fjodor Lukjanow kürzlich in bemerkenswerter Ehrlichkeit feststellte, hat Moskau keine Ahnung, wie es mit der belarussischen oder ukrainischen Gesellschaft zusammenarbeiten soll. Moskau wisse nicht einmal, wie es mit seiner eigenen Gesellschaft zusammenarbeiten solle.
<blockquote>Mit anderen Worten: Der Kreml verfolgt in seiner Außenpolitik die gleiche arrogante, imperialistische Haltung, die er auch gegenüber der Bevölkerung zu Hause an den Tag legt.</blockquote>
In den Jahrzehnten nach dem Zusammenbruch der Sowjetunion lernte Moskau, wie man militärische Gewalt einsetzt, um eingefrorene Konflikte (in Armenien, Moldawien, der Ukraine) in geopolitische Instrumente zu verwandeln. Der Kreml beherrschte aber nie die subtile Kunst der Soft Power. Lieber investierte er hartnäckig in die Unterstützung unpopulärer autoritärer Regime und schien dabei der alten Maxime zu folgen: "Lass sie uns ruhig hassen, solang sie uns auch fürchten."
Daher die wachsende Enttäuschung über ein generell russlandfreundliches Belarus. Wobei festzuhalten ist: Die Unterstützung Lukaschenkos durch den Kreml ist nur ein Glied in einer sehr langen Kette.
<h3>Diskurs geprägt von Stereotypen und mangelndem Wissen</h3>
Die politische Krise 2020 in Belarus offenbarte einen weiteren wichtigen Aspekt des russozentrischen Weltbildes: Moskaus Unfähigkeit (und Unwillen), als anziehende Macht zu wirken, liegt an seiner mangelnden fachlichen Expertise über postsowjetische Länder.
Die vielen Kommentare russischer Journalisten und vermeintlicher Experten über Belarus zeigten: Ihr Diskurs ist oft von Stereotypen und mangelhaftem Wissen geprägt. (Bemerkenswerterweise galt dies nicht nur für Kreml-freundliche Kommentatoren, sondern auch für unabhängige, die generell mit Belarus sympathisierten).
In einem anderen aufschlussreichen Vorfall machten sich russische Spin-Doktoren, politische Technokraten, die offenbar vom Kreml geschickt wurden, um Lukaschenko zu helfen, zum Gespött, weil sie mit der lokalen Sprache und grundlegenden kulturellen Bezügen nicht vertraut waren.
Diese intellektuelle Trägheit in Bezug auf Belarus und andere postsowjetische Nationen ist ein Phänomen, das den postkolonialen Theorien wohlbekannt ist: Der "Kolonist" will den Diskurs über den "Kolonisierten" bestimmen.
Das Paradoxe an der Situation ist, dass Russland zwar Belarus und andere Staaten des sogenannten "nahen Auslands" schon fast als Teil von sich selbst betrachtet – aber typischerweise ein schlechtes Verständnis von dessen Kultur hat. Stattdessen wird sich lieber auf die eigenen Mythen und Stereotypen verlassen.
Und, wie ein russischer Kommentator scharfsinnig bemerkte, wenn diese Stereotypen mit der Realität kollidieren, neigt die im Allgemeinen wohlwollende, aber herablassende Haltung gegenüber dem "kleinen Bruder" dazu, schnell in Frustration und sogar Hass umzuschlagen. Das erklärt auch, wie die Ukrainer nach dem Euromaidan 2013 durch russische Narrative schnell vom "kleinen russischen Bruderland" zu "Nazis" und "Verrätern" wurden.
<blockquote>In seiner Annäherung an Belarus, die postsowjetischen Staaten und sogar das breitere Mittel- und Osteuropa bleibt Russland ein Gefangener seiner postimperialen "Komfortzone", die sich durch die hierarchische, imperialistische, russozentrische Weltsicht mit ihren Mythen und Stereotypen definiert.</blockquote>
Die Propaganda-Narrative, die ins "nahe Ausland" und weiter in den Westen schwappen, sind letztendlich nur Fortsetzungen dieser Stereotypen. Wenn eine ihrer Funktionen darin besteht, das ausländische Publikum zu verwirren, dann besteht eine andere darin, das zu bestätigen, woran die Anhänger dieser Weltanschauung bereits ohnehin fest glauben.
Vor allem für die Russen, aber auch für die breitere postkommunistische Welt heißt das: Lernen. Das bedeutet nicht nur Desinformationsnarrative zu erkennen und sie zu entlarven. Sondern auch ihre intellektuellen Wurzeln zu verstehen.
 
&nbsp;
Dieser Artikel ist Teil der <a href="https://visegradinsight.eu/democrace/">#DemocraCE</a> Projekts. Auch verfügbar auf <a href="https://visegradinsight.eu/author/andrei-yeliseyeu/">Kiewer Post</a>.

Gefangene der eigenen Propaganda: Russlands Mär vom Nachbarland

Propagandistische Narrative sind zu einem wichtigen Werkzeug von Moskaus Außenpolitik geworden. Dabei verstrickt sich der Kreml in seiner eignen Mär.

Η προώθηση προπαγανδιστικών αφηγημάτων έχει καταστεί σημαντικό μέρος της εργαλειοθήκης της εξωτερικής πολιτικής της Μόσχας. Παρότι ο άμεσος στόχος τους μπορεί να είναι να μπερδέψουν το κοινό στο εξωτερικό, αυτά τα αφηγήματα εν τέλει είναι ριζωμένα σε μια συγκεκριμένη κοσμοθεωρία, την οποία στην πραγματικότητα ενστερνίζονται πολλοί Ρώσοι. Επομένως, δεν πρέπει να υποτιμούμε τον βαθμό στον οποίο το Κρεμλίνο και οι υποστηρικτές του μπορεί στην πραγματικότητα να είναι όμηροι της δικής τους προπαγάνδας.

Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσίευσε στο Διεθνές Δίκτυο Στρατηγικής Δράσης για την Ασφάλεια (iSANS) ο Λευκορώσος αναλυτής Αντρέι Γιελισεγιέου προσφέρει μια ενδελεχή ταξινόμηση των ρωσικών αφηγημάτων παραπληροφόρησης στη Λευκορωσία. Πολλά από αυτά δεν είναι καινούργια. «Η Λευκορωσία δεν είναι και ποτέ δεν υπήρξε ξεχωριστό έθνος, δεν έχει μέλλον χωρίς τη Ρωσία. Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης είναι μαριονέτες των ξένων ή νεοναζί, τους οποίους ελέγχει μια συνωμοσία της Δύσης».
Αυτές είναι ιστορίες που έχουμε ακούσει, σε πολλές περιπτώσεις, για την Ουκρανία και άλλες χώρες.
<h3>Αυξανόμενη ανοσία στα αφηγήματα του Κρεμλίνου</h3>
Τα αφηγήματα του Κρεμλίνου τείνουν να είναι ευέλικτα, προσαρμοσμένα στο τοπικό πολιτιστικό και πολιτικό πλαίσιο, αλλά, στο τέλος, έχουν τις ρίζες τους σε μια συγκεκριμένη «κοσμοθεωρία» την οποία ενστερνίζονται κάποιοι Ρώσοι.
<blockquote>Μέχρι τώρα, όλο και περισσότεροι Λευκορώσοι αντιστέκονται στην ιδέα της «αδελφοποίησης» με τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, καθώς είναι εμφανώς απογοητευμένοι από την επιλογή του Κρεμλίνου που συνεχίζει να στηρίζει τον Λουκασένκο.</blockquote>
Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα εδώ είναι ότι αυτά τα αφηγήματα είναι κάτι περισσότερο από απλή «προπαγάνδα».
Μέχρι ένα σημείο, πολλοί παρατηρητές (συμπεριλαμβανομένου του γράφοντος) τείνουν να απορρίπτουν, πάρα πολύ συχνά, την ιδεολογική συνιστώσα του Πουτινισμού και άλλων παρόμοιων καθεστώτων στον μετακομμουνιστικό κόσμο. Φαινόταν ότι οι άνθρωποι που έδιναν το γενικό πρόσταγμα ήταν κυνικοί ρεαλιστές που ήθελαν να βγάλουν λεφτά από τα ενοίκια πετρελαίου και φυσικού αερίου και απλώς τροφοδοτούσαν τους αφελείς με αντιδυτική ψυχροπολεμικού τύπου προπαγάνδα, προκειμένου να νομιμοποιήσουν την εξουσία τους.
<blockquote>Αυτή η ερμηνεία, αν και δεν είναι απολύτως λανθασμένη, δεν κατάφερε να εκτιμήσει σωστά το βαθμό στον οποίο οι μετασοβιετικές άρχουσες τάξεις είχαν πιστέψει τη δική τους «προπαγάνδα» - μερικές φορές, με τους πιο απίστευτους τρόπους.</blockquote>
Έτσι, σε ένα πρόσφατο παράξενο περιστατικό, μάθαμε ότι η πρόεδρος του ανώτερου κοινοβουλίου του Λουκασένκο, Νατάλια Κοχανόβα, πιστεύει στο λεγόμενο «Σχέδιο Ντάλες», μια θεωρία συνωμοσίας που ισχυρίζεται ότι η CIA κατέστρεψε τη Σοβιετική Ένωση διαφθείροντας τις ηθικές της αξίες. Τέτοιες θεωρίες συνωμοσίας συνδυάζονται εξαιρετικά με τα μετακομμουνιστικά τραύματα μετάβασης και τον πικρό θυμό κατά της «ύπουλης» και «ιμπεριαλιστικής» Δύσης, συναισθήματα που εκφράστηκαν στην περιβόητη ομιλία του Πούτιν το 2007 στο Μόναχο.
Τα προπαγανδιστικά αφηγήματα δεν υπάρχουν μόνο για να ξεγελάσουν το ξένο κοινό· εν τέλει, έχουν τις ρίζες τους σε μια κοσμοθεωρία, σε ένα σύνολο βαθιά ριζωμένων πεποιθήσεων που η άρχουσα τάξη (η λεγόμενη αυταρχική «κάθετη εξουσία») μοιράζεται στην πραγματικότητα με τουλάχιστον ένα μέρος των ψηφοφόρων.
<h3>Το ιστορικό χρέος που οφείλεται στη Ρωσία</h3>
Στην περίπτωση της Ρωσίας, ο ακρογωνιαίος λίθος αυτής της κοσμοθεωρίας είναι μια ιμπεριαλιστική ή «ρωσοκεντρική» οπτική του κόσμου. Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει μια ισχυρή πεποίθηση ως προς το «δικαίωμα» της Ρωσίας και την υπεροχή της έναντι των γειτόνων της.
<blockquote>Η αίσθηση του δικαιώματος συνδέεται συνήθως με πράξεις του παρελθόντος και μπορεί να επεκταθεί πολύ πέρα από τις μετασοβιετικές χώρες, όπως όταν οι Ρώσοι ισχυρίζονται ότι οι χώρες της Ομάδας του Βίζεγκραντ έχουν επίσης ένα ιστορικό χρέος απένταντι τους, επειδή η Ρωσία (στην πραγματικότητα, η ΕΣΣΔ) τις απελευθέρωσε από τον Ναζισμό το 1945.</blockquote>
Υπάρχουν επίσης άλλα πράγματα που οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ) μπορεί να «οφείλουν» στη Ρωσία, όπως η σοβιετική εκβιομηχάνιση των κρατών της Βαλτικής και της Ουκρανίας.
Αυτή η ρωσοκεντρική κοσμοθεωρία εμποδίζει ορισμένους Ρώσους να βλέπουν τις χώρες ΚΑΕ ως ίσους, ανεξάρτητους εταίρους. Και όσον αφορά στις πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες, η πεποίθηση δεν είναι μόνο ότι «μας οφείλουν», αλλά ότι απλά δεν μπορούν ποτέ να είναι ευτυχισμένοι χωρίς εμάς.
Ένα πολύ δημοφιλές κλισέ που μπορεί κανείς να ανακαλύψει στις ρωσικές συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ότι, με την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη της Βαλτικής έχουν γίνει «πολίτες δεύτερης κατηγορίας», οι οποίοι είναι μόνο καλοί για να καθαρίζουν τουαλέτες στη Δυτική Ευρώπη, και ότι η ίδια μοίρα περιμένει τους Ουκρανούς και Λευκορώσους εάν επρόκειτο να ακολουθήσουν.
<blockquote>&nbsp;Στον μετασοβιετικό κόσμο, η ρωσική αίσθηση του δικαιώματος μεταφράζεται συχνά σε μια πεποίθηση ότι αυτές οι χώρες υπάρχουν μόνο χάρη στη Μόσχα.</blockquote>
Σε ένα πρόσφατο διπλωματικό επεισόδιο, ο Βιάτσεσλαβ Νικόνοφ, Ρώσος βουλευτής, οικοδεσπότης γεωπολιτικής εκπομπής και υπερήφανος εγγονός του Βιάτσεσλαβ Μόλοτοφ, ισχυρίστηκε ότι τα σημερινά εδάφη του Καζακστάν ήταν «δώρο» από τη Ρωσία.
Φαίνεται επίσης ότι ο Νικόνοφ δεν είναι σε καμία περίπτωση ο μόνος που εκφράζει δημόσια τέτοιες ιδέες. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτές οι αμφιλεγόμενες δηλώσεις δεν προκάλεσαν ιδιαίτερες αντιδράσεις από την άρχουσα τάξη ή το ευρύτερο κοινό στη Ρωσία, γεγονός που υποδηλώνει ότι ταιριάζουν καλά με τη ρωσοκεντρική κοσμοθεωρία.
Ωστόσο, η υπόρρητη πεποίθηση ότι «ο μετασοβιετικός (ή ακόμη και ο ευρύτερος μετακομμουνιστικός) κόσμος μπορεί να ανήκει μόνο σε εμάς», συνδυάζεται με τη γενική αδυναμία της Ρωσίας να γίνει ένας πραγματικός πόλος έλξης.
Όπως δήλωσε πρόσφατα ο κορυφαίος και φιλικά προσκείμενος στο Κρεμλίνο πολιτικός σχολιαστής Φιοντόρ Λουκιάνοφ σε μια αξιοσημείωτη ένδειξη τιμιότητας, η Μόσχα δεν έχει ιδέα πώς να συνεργαστεί με τις κοινωνίες της Λευκορωσίας ή της Ουκρανίας, επειδή πρώτα απ' όλα δεν ξέρει πώς να συνεργαστεί με τη δική της κοινωνία.
<blockquote>Με άλλα λόγια, στην εξωτερική πολιτική του, το Κρεμλίνο ακολουθεί την ίδια αλαζονική, ιμπεριαλιστική προσέγγιση που έχει έναντι των ίδιων των πολιτών του.</blockquote>
Τις δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Μόσχα έμαθε πώς να χρησιμοποιεί στρατιωτική δύναμη για να μετατρέπει τις παγωμένες συγκρούσεις (στην Αρμενία, τη Μολδαβία, την Ουκρανία) σε γεωπολιτικά όργανα, αλλά ποτέ δεν έκανε κτήμα της τη λεπτή τέχνη της μαλακής δύναμης. Έχει επενδύσει με πείσμα στην υποστήριξη μη δημοφιλών αυταρχικών καθεστώτων, ενώ φαίνεται να ακολουθεί το παλιό αξίωμα του «ας μας μισούν, αρκεί να μας φοβούνται».
Ως εκ τούτου, η αυξανόμενη απογοήτευση μιας γενικά φιλικής προς τη Ρωσία Λευκορωσίας, με το Κρεμλίνο να υποστηρίζει τον Λουκασένκο είναι ένας μόνο κρίκος σε μια πολύ μακρά αλυσίδα.
<h3>Ο διάλογος διαμορφώνεται από στερεότυπα και ελλιπή γνώση</h3>
Η πολιτική κρίση του 2020 στη Λευκορωσία αποκάλυψε μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή της ρωσοκεντρικής κοσμοθεωρίας. Η αδυναμία (και απροθυμία) της Μόσχας να προσπαθήσει να γίνει ελκυστική συνδέεται στενά με την έλλειψη εξειδίκευσης σε θέματα σχετικά με τις μετασοβιετικές χώρες.
Η προβλέψιμη αύξηση των σχολίων για τη Λευκορωσία, από Ρώσους δημοσιογράφους και ειδικούς, αποκάλυψε ότι ο λόγος τους συχνά διαμορφώνεται από στερεότυπα και ελλιπή γνώση του θέματος. (Συγκεκριμένα, αυτό δεν ισχύει μόνο για σχολιαστές υπέρ του Κρεμλίνου, αλλά και για εκείνους που είναι ανεξάρτητοι και γενικά συμπαθητικοί προς τη Λευκορωσία).
<blockquote>Σε ένα άλλο αποκαλυπτικό περιστατικό, Ρώσοι επικοινωνιολόγοι (πολιτικοί τεχνολόγοι), που προφανώς στάλθηκαν από το Κρεμλίνο για να βοηθήσουν τον Λουκασένκο, αυτογελοιοποιήθηκαν επειδή δεν ήταν εξοικειωμένοι με την τοπική γλώσσα και με βασικές πολιτιστικές αναφορές.</blockquote>
Αυτή η πνευματική οκνηρία σε σχέση με τη Λευκορωσία και άλλα μετασοβιετικά έθνη είναι ένα φαινόμενο γνωστό στους μετα-αποικιακούς θεωρητικούς, οι οποίοι τονίζουν τις συνέπειες που έχει το αφήγημα που παράγει ο «αποικιστής» για τους «αποικισμένους».
Το παράδοξο της κατάστασης είναι ότι ενώ η Ρωσία θεωρεί ότι η Λευκορωσία και άλλα κράτη του λεγόμενου «Εγγύς Εξωτερικού» είναι πολύ κοντά της, αν όχι μέρος της, συνήθως δεν της κατανοεί καλά και αντίθετα προτιμά να βασίζεται στους δικούς της μύθους και στερεότυπα.
Και, όπως δήλωσε εύστοχα ένας Ρώσος σχολιαστής, όταν αυτά τα στερεότυπα συγκρούονται με την πραγματικότητα, η γενικά άκακη αλλά κηδεμονική στάση απέναντι στον «μικρότερο αδελφό» τείνει να μετατραπεί γρήγορα σε απογοήτευση και ακόμη και μίσος. (Αυτό εξηγεί πολύ καλά πώς, μετά το Ευρωμαϊντάν του 2013 στην Ουκρανία, οι Ουκρανοί γρήγορα μετατράπηκαν στα ρωσικά αφηγήματα από «μικροί Ρώσοι αδελφοί» σε «Ναζί» και «προδότες»).
<blockquote>Στην προσέγγισή της προς τη Λευκορωσία, τα μετασοβιετικά κράτη, και ακόμη και την ευρύτερη Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, η Ρωσία παραμένει όμηρος του μετα-αυτοκρατορικού «ζωτικού χώρου» της, τον οποίο καθορίζουν η ιεραρχική, ιμπεριαλιστική, ρωσοκεντρική κοσμοθεωρία με τους μύθους και τα στερεότυπα.</blockquote>
Τα αφηγήματα «προπαγάνδας» που προβάλλονται στο «Εγγύς Εξωτερικό» και πιο δυτικά, συχνά αποτελούν απλές επεκτάσεις τους. Εάν μία από τις λειτουργίες τους είναι να μπερδέψουν το ξένο κοινό, τότε μια άλλη είναι να επιβεβαιώσουν όσα ήδη πιστεύουν ακράδαντα οι οπαδοί αυτής της κοσμοθεωρίας.
Για τους Ρώσους, πάνω απ' όλα, και για τον ευρύτερο μετακομμουνιστικό κόσμο αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι διαβασμένοι. Η απλή ταξινόμηση και απομυθοποίηση των αφηγημάτων παραπληροφόρησης μπορεί να μην είναι αρκετή, πρέπει επίσης να αντιμετωπιστούν οι πνευματικές τους ρίζες.
 
&nbsp;
Αυτό το άρθρο είναι μέρος του πρότζεκτ <a href="https://visegradinsight.eu/democrace/">#DemocraCE</a> . Είναι επίσης διαθέσιμο στην <a href="https://visegradinsight.eu/author/andrei-yeliseyeu/">Kyiv Post</a>.

Όμηροι της δικής τους προπαγάνδας: Τα ρωσικά αφηγήματα που προβάλλονται στο «Εγγύς Εξωτερικό»

Η ρωσική προπαγάνδα είναι ριζωμένη σε μια κοσμοθεωρία που ενστερνίζονται πολλοί Ρώσοι. Το Κρεμλίνο και οι συν αυτώ είναι όμηροι της προπαγάνδας τους

Promowanie narracji propagandowych jest istotnym instrumentem rosyjskiej polityki zagranicznej. Choć ich bezpośrednim celem jest zdezorientowanie zagranicznej publiczności, narracje te są zakorzenione w konkretnym światopoglądzie, który łączy wielu Rosjan. Dlatego nie należy lekceważyć stopnia, w jakim Kreml i jego zwolennicy mogą być w rzeczywistości zakładnikami własnej propagandy.

Opublikowane ostatnio przez International Strategic Action Network for Security badanie białoruskiego analityka Andrieja Jelisejewa przedstawia kompleksową klasyfikację rosyjskich narracji dezinformacyjnych na Białorusi. Wiele z nich w żadnym wypadku nie stanowi novum: "Białoruś nie jest i nigdy nie była odrębnym narodem, nie ma przyszłości bez Rosji. Liderzy opozycji to marionetki obcych sił lub neonaziści, kontrolowani przez zachodnich spisek".
Słyszeliśmy te historie, przy wielu różnych okazjach, w kontekście Ukrainy i innych krajów.
<h3>Rosnąca odporność na kremlowskie narracje</h3>
Choć kremlowskie narracje są elastyczne, dostosowują się do lokalnego kontekstu kulturowego i politycznego, ostatecznie zakorzenione są jednak w specyficznym "światopoglądzie", który wyznają niektórzy Rosjanie.
<blockquote>Coraz liczniejsi Białorusini uodparnia się obecnie na idee "braterstwa" z Rosją Władimira Putina, ponieważ są wyraźnie rozczarowani decyzją Kremla o dalszym popieraniu Łukaszenki.</blockquote>
Niemniej jednak większy problem leży gdzie indziej: narracje te nie są po prostu "propagandą".
Do pewnego momentu wielu obserwatorów (w tym autor tego tekstu) było skłonnych zbyt pośpiesznie negować ideologiczny komponent putinizmu i innych podobnych reżimów w świecie postkomunistycznym. Wydawało się, że ludzie na czele tego widowiska, byli cynicznymi pragmatykami, którzy chcieli zarobić na ropie i gazie, więc karmili łatwowierną publiczność antyzachodnią propagandą w stylu zimnej wojny, wyłącznie po to, żeby legitymizować swoją władzę.
<blockquote>Interpretacja ta, choć nie do końca fałszywa, nie doceniała stopnia, w jakim postradzieckia klasa polityczna uwierzyły we własną "propagandę" - niekiedy w sposób wręcz niewiarygodny.</blockquote>
Tak więc w ostatnim dziwacznym incydencie dowiedzieliśmy się, że prelegentka wyższej izby parlamentu Łukaszenki, Natalia Kochanowa, wierzy w tak zwany "plan Dullesa", teorię spiskową, wedle której CIA zniszczyła Związek Radziecki poprzez skorumpowanie jego wartości moralnych. Takie teorie spiskowe doskonale współbrzmią z traumami postkomunistycznej transformacji i goryczą wobec "zdradzieckiego" i "imperialistycznego" zachodu - uczuciami, które wyrażone zostały w (nie)słynnym monachijskim przemówieniu Putina z 2007 roku.
Narracje propagandowe nie służą jedynie oszukiwaniu obcej publiczności; są one zakorzenione w światopoglądzie, w zestawie głęboko osadzonych przekonań, które klasa rządząca (tak zwany autorytarny "pion władzy") faktycznie dzieli przynajmniej z częścią wyborców.
<h3>Historyczny dług wobec Rosji</h3>
W przypadku Rosji kamieniem węgielnym tego światopoglądu jest imperialistyczne lub "rusocentryczne" spojrzenie na świat. Pośród różnych przekonań, obejmuje on silne preświadczenie o wyższości Rosji nad jej sąsiadami i wynikających z niej "praw".
<blockquote>Poczucie bycia uprawinionym zazwyczaj wiązane jest z przeszłymi czynami i może rozciągać się daleko poza kraje postsowieckie, np. gdy Rosjanie twierdzą, że kraje Grupy Wyszehradzkiej również mają wobec nich historyczny dług, ponieważ Rosja (w rzeczywistości zaś ZSRR) wyzwoliła je od nazizmu w 1945 roku.</blockquote>
Są też inne rzeczy, za które kraje Europy Środkowej i Wschodniej powinny "być wdzięczne" Rosji, na przykład sowiecką industrializację krajów bałtyckich i Ukrainy.
Ten rusocentryczny światopogląd uniemożliwia części Rosjan postrzeganie krajów Europy Środkowo-Wschodniej jako równorzędnych, niezależnych partnerów. Zaś w odniesieniu do byłych republik radzieckich istnieje przekonanie, że nie tylko są one Rosjan coś "winne", ale po prostu nigdy nie będą bez nich szczęśliwe.
Bardzo popularnym tropem, który można odkryć w rosyjskich dyskusjach w mediach społecznościowych, jest to, że przystępując do Unii Europejskiej, mieszkańcy krajów bałtyckich stali się "obywatelami drugiej kategorii", nadającymi się tylko do mycia toalet w Europie Zachodniej, i że taki sam los czeka Ukraińców i Białorusinów, jeśli pójdą w ich ślady.
<blockquote>W świecie postradzieckim rosyjskie poczucie uprawinienia często przekłada się na przekonanie, że kraje postsowieckie istnieją tylko z łaski Moskwy.</blockquote>
Podczas niedawnego incydenyu dyplomatycznego rosyjski deputowany Wiaczesław Nikonow, gospodarz geopolitycznego talk-show i dumny wnuk Wiaczesława Mołotowa, stwierdził, że obecne terytorium Kazachstanu jest w istocie "darem" od Rosji.
Nikonow nie jest w żadnym wypadku odosobniony, jeśli chodzi o publiczne wyrażanie takich idei. Ponadto te kontrowersyjne wypowiedzi nie spotkały się z żadnym znaczącym potępieniem ze strony klasy rządzącej czy szerszej opinii publicznej w Rosji, ponieważ wpisują się w rusocentryczny światopogląd.
Jednak ukryte przekonanie, że postsowiecki (a wręcz postkomunistyczny) świat "może należeć tylko do nas", łączy się z ogólną niezdolnością Rosji do stania się prawdziwym biegunem przyciągającym inne ośrodki.
Jak niedawno stwierdził wybitny, przyjazny Kremlowi komentator polityczny Fiodor Łukjanow w niezwykłym przypływie uczciwości, Moskwa nie ma pojęcia, jak współpracować ze społeczeństwem białoruskim czy ukraińskim, ponieważ przede wszystkim nie wie, jak współpracować z własnym społeczeństwem.
<blockquote>Innymi słowy, w swojej polityce zagranicznej Kreml stosuje takie samo aroganckie, imperialistyczne podejście, jakie ma dla własnych obywateli w kraju.</blockquote>
Przez dekady po upadku Związku Radzieckiego Moskwa nauczyła się wykorzystywać siłę militarną do przekształcania zamrożonych konfliktów (w Armenii, Mołdawii, na Ukrainie) w instrumenty geopolityczne, ale nigdy nie opanowała subtelnej sztuki soft power. Uparcie inwestowała we wspieranie niepopularnych autorytarnych reżimów, zdając się stosować do starej maksymy "niech nienawidzą, ważne żeby się bali".
Stąd rosnące rozczarowanie ogólnie zaprzyjaźnionej z Rosją Białorusi, gdzie poparcie Kremla dla Łukaszenki jest tylko jednym z ogniw w bardzo długim ideologicznym łańcuchu.
<h3>Dyskurs stereotypów i ignorancji</h3>
Kryzys polityczny na Białorusi w 2020 roku ujawnił kolejny interesujący aspekt rusocentrycznego światopoglądu. Niezdolność (i niechęć) Moskwy do korzystania z siły przyciągania jest ściśle związana z brakiem rzetelnej wiedzy na temat krajów postsowieckich.
Potok przewidywalnych komentarzy na temat Białorusi, wylewający się z ust rosyjskich dziennikarzy i ekspertów, obnażył to, że ich dyskurs w dużej mierze opierał się na stereotypach i słabej znajomości tematu. Odnosił się to nie tylko do prokremlowskich komentatorów, ale również do tych niezależnych i zasadniczo przychylnych wobec Białorusi.
<blockquote>Podczas innego wiele mówiącego incydentu, rosyjscy spin doktorzy (tzw. technolodzy polityczni), najwyraźniej wysłani przez Kreml na pomoc Łukaszence, zrobili z siebie pośmiewisko, ponieważ nie znali lokalnego języka i podstawowych odniesień kulturowych.</blockquote>
To intelektualne lenistwo w stosunku do Białorusi i innych narodów postsowieckich jest zjawiskiem dobrze znanym teoretykom postkolonialnym, którzy podkreślają ograniczenia dyskursu, jaki "kolonizator" wytwarza o "skolonizowanych".
Paradoks sytuacji polega na tym, że podczas gdy Rosja uważa Białoruś i inne państwa tak zwanej "bliskiej zagranicy" za bardzo bliskie, jeśli nie za część samej siebie, to zazwyczaj słabo je rozumie i woli opierać się na własnych mitach i stereotypach.
I, jak sprytnie zauważył jeden z rosyjskich komentatorów, kiedy te stereotypy zderzają się z rzeczywistością, ogólnie łagodny, ale protekcjonalny stosunek do "młodszego brata" szybko przeradza się we frustrację, a nawet nienawiść. Nie bez powodu po Euromajdanie Ukraińcy mogli tak szybko zmienić się w rosyjskiej narracji z "małych rosyjskich braci" w "nazistów" i "zdrajców".
<blockquote>W swoim podejściu do Białorusi, państw postradzieckich, a nawet szerszej Europy Środkowo-Wschodniej, Rosja pozostaje więźniem swojej postimperialnej "strefy komfortu", określonej przez hierarchiczny, imperialistyczny, rusocentryczny światopogląd ze swoimi mitami i stereotypami.</blockquote>
Narracje "propagandowe" rzutowane na "bliską zagranicę" i dalej na zachód, często są ich zwykłym przedłużeniem. Jeśli jedną z ich funkcji jest zdezorientowanie obcej publiczności, to kolejną jest potwierdzenie tego, w co mocno wierzą zwolennicy tego światopoglądu.
Dla Rosjan, przede wszystkim dla nich, jak również dla szerszego świata postkomunistycznego oznacza to pracę domową do odrobienia. Samo sklasyfikowanie i obalenie narracji dezinformacyjnych może nie wystarczyć, trzeba też zająć się ich intelektualnymi korzeniami.
 
&nbsp;
Ten artykuł jest częścią projektu <a href="https://visegradinsight.eu/democrace/">#DemocraCE</a>. Dostępny również na stronie <a href="https://visegradinsight.eu/author/andrei-yeliseyeu/">Kyiv Post</a>.

Zakładnicy własnej propagandy: rosyjskie narracje dla "bliskiej zagranicy"

Rosyjska propaganda zakorzeniona jest w światopoglądzie podzielanym przez wielu Rosjan. Dlatego Kreml jest zakładnikiem własnej narracji.

La propaganda se ha vuelto una herramienta fundamental de la política exterior de Moscú. Si bien su objetivo inmediato puede ser confundir al público extranjero, en última instancia estos relatos están arraigados a una visión particular del mundo, que de hecho comparten muchos rusos

Un estudio reciente publicado por Acción Estratégica Internacional para la Seguridad (iSANS, por sus siglas en inglés) y coordinado por el analista bielorruso Andrei Yeliseyeu ofrece una clasificación exhaustiva de la desinformación rusa en Bielorrusia. Algunos de ellos no son nuevos. "Bielorrusia no es ni ha sido nunca una nación separada, no tiene futuro sin Rusia. Sus líderes de la oposición son títeres extranjeros o neo-nazis, controlados por una conspiración occidental".
Estas son historias que hemos escuchado anteriormente y en numerosas ocasiones sobre Ucrania, y otros países.
<h3>Hacerse inmune a la narrativa del Kremlin</h3>
La narrativa del Kremlin tiende a ser flexible. Se adapta al contexto cultural y político local, pero, al final, está enraizada en una "visión del mundo" específica a la que algunos rusos se adhieren.
<blockquote>A estas alturas, cada vez más bielorrusos se están volviendo inmunes a las ideas de una "hermandad" con la Rusia de Vladimir Putin, ya que están visiblemente decepcionados por la decisión del Kremlin de seguir apoyando a Lukashenko.</blockquote>
Pero el mayor problema aquí es que estas narraciones a veces son más que "propaganda".
Hasta cierto punto, un gran número de analistas, incluyendo a quien esto escribe, hemos tendido a descartar con demasiada frecuencia el componente ideológico del putinismo y otros regímenes similares en el mundo poscomunista. Parecía que los que dirigían el espectáculo eran cínicos pragmáticos que querían ganar dinero con las rentas del petróleo y el gas y se limitaban a alimentar al público crédulo con propaganda antioccidental al estilo de la Guerra Fría para legitimar su dominio del poder.
<blockquote>Aunque esta interpretación no era del todo falsa, no se apreciaba hasta qué punto las clases dominantes postsoviéticas habían llegado a creerse su propia "propaganda", a veces de la forma más inverosímil.</blockquote>
Así, en un reciente y extraño incidente, hemos sabido que la presidenta de la cámara alta del Parlamento de Lukashenko, Natalya Kochanova, cree en el llamado "Plan Dulles", una teoría conspirativa que afirma que la CIA destruyó la Unión Soviética corrompiendo sus valores morales. Esas teorías de conspiración tienen una gran resonancia en los traumas de la transición poscomunista y en la amarga ira contra el Occidente "traicionero" e "imperialista", sentimientos expresados en el célebre discurso de Putin en Múnich en 2007.
Los relatos propagandísticos no están ahí solo para engañar al público extranjero. En última instancia están arraigados dentro de la visión del mundo de la clase dominante. Son un conjunto de creencias profundamente enraizadas dentro del poder vertical que se comparten con una parte del electorado.
<h3>La deuda histórica con Rusia</h3>
En el caso de Rusia, una de las piedras angulares de esta visión del mundo es la perspectiva imperialista o "rusocéntrica". Entre otras cosas, incluye una fuerte convicción sobre el "derecho" y la superioridad de Rusia sobre sus vecinos.
<blockquote>El sentido del derecho está típicamente conectado a hechos pasados y puede extenderse mucho más allá de los países postsoviéticos, como cuando los rusos afirman que los países del Grupo de Visegrado también tienen una deuda histórica porque Rusia (en realidad, la URSS) los liberó del nazismo en 1945.</blockquote>
También hay otras cosas que los países de Europa central y oriental pueden "deber" a Rusia, como la industrialización soviética de los países bálticos y Ucrania.
Esta visión del mundo centrada en Rusia impide que algunos vean a los países de Europa central y oriental como socios iguales e independientes. Y con respecto a las antiguas repúblicas soviéticas, la convicción no es solo que "nos deben", sino que simplemente no pueden ser felices sin nosotros.
Uno de los bulos más populares que se comparte en las redes sociales rusas es que, al adherirse a la Unión Europea, los países bálticos se han convertido en "ciudadanos de segunda clase", que solo sirven para lavar los baños en Europa occidental, y que el mismo destino les espera a los ucranianos y a los bielorrusos si los siguen.
<blockquote>En el mundo postsoviético, el sentido de derecho ruso se traduce a menudo en la convicción de que estos países solo existen por la gracia de Moscú.</blockquote>
En un reciente incidente diplomático, el parlamentario ruso Viacheslav Nikonov, presentador de un programa de entrevistas geopolíticas y orgulloso nieto de Viacheslav Molotov, afirmó que el actual territorio de Kazajstán era "un regalo" de Rusia.
Y parece que Nikonov no está solo a la hora de expresar públicamente esas ideas. Como suele ser habitual, estas controvertidas declaraciones no evocaron ninguna condena significativa de la clase dirigente o del público en general en Rusia, lo que indica que resuenan en la visión rusa del mundo.
Sin embargo, la convicción implícita de que "el mundo post-soviético (o incluso el más amplio post comunista) solo puede pertenecernos", se combina con la incapacidad general de Rusia de convertirse en un verdadero polo de atracción.
Recientemente, el destacado comentarista político y amigo del Kremlin Fyodor Lukyanov resaltó con una honestidad brutal que Moscú no tiene ni idea de cómo trabajar con las sociedades bielorrusas o ucranianas, porque de entrada no sabe cómo trabajar con su propia sociedad.
<blockquote>En otras palabras, el Kremlin mantiene el mismo enfoque arrogante e imperialista que tiene hacia su propia que hacia su política exterior.</blockquote>
En las décadas posteriores al colapso de la Unión Soviética, Moscú aprendió a utilizar la fuerza militar para convertir los conflictos congelados (en Armenia, Moldavia, Ucrania) en instrumentos geopolíticos, pero nunca llegó a dominar el sutil arte del poder blando. Se ha empeñado en apoyar a los regímenes autoritarios impopulares, pareciendo seguir la vieja máxima de "déjalos que odien mientras teman".
De ahí la creciente decepción de una Bielorrusia generalmente amiga de Rusia, con el respaldo del Kremlin a Lukashenko siendo slo un eslabón de una cadena muy larga.
<h3>Un discurso conformado por estereotipos y un conocimiento pobre</h3>
La crisis política de 2020 en Bielorrusia reveló otro curioso aspecto &nbsp;de la visión rusa del mundo. La incapacidad (y la falta de voluntad) de Moscú para ejercer el poder de atracción está estrechamente vinculada a la falta de conocimientos profesionales sobre los países postsoviéticos.
El previsible aumento de los comentarios sobre Bielorrusia, procedentes de periodistas y expertos rusos, reveló que su discurso estaba a menudo configurado por estereotipos y un escaso conocimiento del tema. Por cierto, esto no solo se da en analistas pro Kremlin sino también en independientes y simpatizantes de Bielorrusia.
<blockquote>En otro incidente revelador, los asesores de prensa rusos (tecnólogos políticos), aparentemente enviados por el Kremlin para ayudar a Lukashenko, se convirtieron en el hazmerreír de todos, por no estar familiarizados con el idioma local y las referencias culturales básicas.</blockquote>
Esta pereza intelectual con respecto a Bielorrusia y otras naciones postsoviéticas es un fenómeno bien conocido por los teóricos postcoloniales, que hacen hincapié en el peaje del discurso que el "colonizador" produce sobre los "colonizados".
La paradoja de la situación es que mientras Rusia considera que Bielorrusia y otros Estados de ese "extranjero próximo" están muy cerca o casi que son parte de ella, normalmente los entiende mal y prefiere confiar en sus propios mitos y estereotipos.
Y, como observó sagazmente un comentarista ruso, cuando estos estereotipos chocan con la realidad, la actitud generalmente benigna pero condescendiente hacia el "hermano menor" tiende a convertirse rápidamente en frustración e incluso en odio. Esto explica muy bien cómo, tras el Euromaidán de 2013 en Ucrania, los ucranianos fueron convencidos con mucha velocidad de que sus 'hermanitos rusos' eran 'nazis' y 'traidores'.
<blockquote>En su acercamiento a Bielorrusia, los estados post-soviéticos, y aún más ampliamente en Europa Central y Oriental, Rusia sigue siendo prisionera de su "zona de confort" post-imperial, definida por la visión jerárquica, imperialista y rusocéntrica del mundo con sus mitos y estereotipos.</blockquote>
La "propaganda" proyectada en el "extranjero próximo" y más al oeste, suele ser una mera extensión. Si una de sus funciones es confundir a las audiencias extranjeras, otra es confirmar las convicciones de los partidarios de esta visión del mundo,
Para los rusos en particular y para el mundo post-comunista en general, implica una tarea. Clasificar y desacreditar las narrativas de desinformación puede resultar insuficiente. También hará falta ocuparse de sus raíces intelectuales.
 
&nbsp;
Este artículo es parte de la <a href="https://visegradinsight.eu/democrace/">#Democracia</a> proyecto. También disponible en <a href="https://visegradinsight.eu/author/andrei-yeliseyeu/">Kyiv Post</a>.

Las narrativas rusas, prisioneras de su propia propaganda

La propaganda rusa tiene raíces en una visión del mundo compartida por muchos. El Kremlin y sus partidarios son prisioneros de su propio relato

Aliaksei Kazharski

Prisoners of Their Own Propaganda