A new wave of news outlets has used conventional, and unconventional, methods to pierce the veil of Putin’s power

The Russian language has introduced a few words that in recent years have been widely used and misused in English: disinformation, kompromat, Novichok.
But the one that blows my mind is “probiv.” It’s drawn from the word that means “to pierce” — or to enter something into a search bar. Today, it refers to the practice by which anyone can buy, for a couple of dollars on the social media app Telegram or hundreds on a dark web marketplace, the call records, cellphone geolocation or air travel records of anyone in Russia you want to track. Probiv is purchased by jealous spouses or curious business partners, and criminals of various sorts. But it has also been used recently, and explosively, by journalists and political activists, overlapping categories in Russia, where the chief opposition leader, Alexei Navalny, often makes use of the tools of investigative journalism.
Probiv is only one of the factors that have made Russia, of all places, the most exciting place in the world for investigative journalism. There is a new wave of outlets, many using more conventional sourcing to pierce the veil of President Vladimir Putin’s power. And there is a growing online audience for their work in a country where the state controls, directly or indirectly, all of the major television networks.
The boom in independent journalism and criticism of the government has reached a level “unseen in our country since the end of the 1990s,” Denis Volkov, the deputy director of the Levada Center, a Russian public opinion research group, wrote recently.
Probiv has been a crucial part of that revival. The practice was at the heart of a stunning revelation late last year by the international investigative collective Bellingcat, working with the Russian site The Insider and other partners, identifying the agents from a secret Russian spy unit who poisoned Navalny. A reporter spent “a few hundred euros worth of cryptocurrency” for a trove of data. Then, in a riveting piece of theater, Navalny, working with Bellingcat, called one of those agents, pretending to be a senior government official, and tricked him into a confession. When Navalny returned to Russia after his treatment in Germany, he was promptly jailed for a parole violation in a case he has called fabricated, and now faces transport to a penal colony.
The irony is delicious, of Putin seeing his own tools of corruption and surveillance turned against him by the underpaid police and intelligence officials who put the secrets up for sale. “Whatever Putin does keeps backfiring,” said Maria Pevchikh, who runs the investigative unit at Navalny’s Anti-Corruption Foundation.
Probiv is almost exclusively a Russian phenomenon. When Roman Dobrokhotov, who founded The Insider in 2013, was in Kyiv, Ukraine, a couple of years ago, he said he asked a local journalist where he could find the phone records for someone he was researching and was surprised to learn that wasn’t a common practice. He said he realized that “Russia is possibly the most transparent country in the world,” adding, “If you have 10 bucks, you can find any information on anyone.”
The New York Times and some other major Western outlets don’t use probiv, on the principle that you shouldn’t pay for stolen information. Many Russian journalists debate the ethics and legality of it as well. Bellingcat’s probiv maestro, Christo Grozev, has said he spent his own money — independent news site Meduza estimated it at more than $13,000 — unmasking murderous Russian spies. (He told The Washington Post that his vendor assumed he was a criminal, and was horrified to learn he was a journalist.) Dobrokhotov said he wouldn’t buy probiv himself, but had analyzed the data Grozev purchased. (CNN and Der Spiegel also collaborated on the investigation of Navalny’s poisoning.) Other reporters said it’s routine to use for research, but not to cite in a finished article. But for some, those norms are shifting, too.
“The audience doesn’t care whether you bought data or got it from a source,” said Roman Anin, the founder of iStories, a nonprofit Russian investigative site with a staff of 15. He said he had concluded that “since we live in a country where authorities are killing opposition leaders, let’s forget about these rules, because these stories are more important than our ethical rules.”
That portal into Putin’s world has opened even as some American journalists covering Russian interference in the 2016 election produced overheated essays and viral Twitter threads. They cast Putin, in the American imagination, as an all-powerful puppet master and everyone whose name ends in the letter “v” as his agent. But it was actual Russians, running their websites on the margins of legality or from abroad, who opened windows into Putin’s real Russia. And what they’ve uncovered is unbelievable personal corruption, shadowy figures behind international political interference and murderous but sometimes inept security services.
Here are a few examples of these revelations:
— The investigative nonprofit outlet Proekt identified Putin’s “secret family,” and found that the woman it linked to the president had acquired some $100 million in wealth from sources tied to the Russian state.
— IStories used a trove of hacked emails to document how Putin’s former son-in-law built a huge fortune out of state connections.
— Bellingcat, which was founded in London, and the Russia-based Insider identified, by name and photograph, the Russian agents who poisoned defector Sergei Skripal and his daughter in England in 2018.
— Media group RBC delved into the political machinery behind the troll farm interfering in U.S. elections.
— Meduza exposed deep corruption in all corners of the Moscow city government, down to the funeral business.
— Navalny’s foundation flew drones over Putin’s palace, a vast estate on the Black Sea that Navalny labeled “the World’s Biggest Bribe” in a scathing, mocking nearly two-hour video he released on his return to Russia last month. The video has been viewed more than 100 million times on YouTube.
There’s a tendency in parts of the American media right now to reflexively decry the rise of alternative voices and open platforms on social media, seeing them solely as vectors for misinformation or tools of Donald Trump. Russia is a potent reminder of the other side of that story, the power of these new platforms to challenge one of the world’s most corrupt governments. That’s why, for instance, Navalny was a vocal critic of Twitter’s decision to ban Trump, calling it an “unacceptable act of censorship.”
The new Russian investigative media is also resolutely of the internet. And much of it began with Navalny, a lawyer and blogger who created a style of YouTube investigation that draws more from the lightweight, meme-y formats of that platform than from heavily produced documentaries or newsmagazine investigations.
Navalny doesn’t cast himself as a journalist. “We are using investigative reporting as a tool to achieve our political ends,” his aide, Pevchikh, said. (One convention they don’t follow: getting comment from the target of an investigation.) Indeed, his relationship with the independent journalists can be complicated. Most are careful to maintain their identity as independent actors, not activists. They criticize him, but also message him their stories, hoping he’ll promote them to his own vast audience, and he publicly criticizes them, in turn, for being too soft on the Kremlin.
The new news outlets learned from Navalny as well. Many of them have imitated his style on YouTube. And he proved that certain lines could be crossed. What’s more, they all undoubtedly benefit from the homogeneity of the television networks. Imagine how much YouTube you would watch if the only news channels available were Fox News, Newsmax and OAN.
The traffic they see online also tells them they’re connecting.
“I see the numbers and I think that all this is not in vain,” said Roman Badanin, the founder of Proekt, for whom Putin’s hidden life has been a career-long obsession. (A confusingly high percentage of the founders of these new outlets are named Roman.) In a particularly surreal moment this month, the young woman who Proekt suggested was Putin’s daughter said — in a conversation on the social audio app Clubhouse with the reporter who wrote the article — that she was “grateful” for all the attention his reporting had brought … to her Instagram account.
Badanin, who modeled Proekt on the American nonprofit news organization ProPublica, said he had begun to see another sign of intense interest: financial support from his audience. About one-third of the budget that supports a staff of 12, he said, now comes from donations averaging $8, mirroring the global trend toward news organizations relying on their readers. In Russia, some of this is still nascent. For instance, a colleague in Russia, Anton Troianovski, tells me that there’s a cafe near the Kurskaya Metro station where you can add to your bill a donation to MediaZona, which was founded by two members of the protest group Pussy Riot to hold the Russian justice system to account. But the protests against Navalny’s imprisonment also seem to be driving support for independent media, a phenomenon that The Bell, another of the new independent websites, christened “the Navalny Effect.”
That might help these outlets navigate a narrowing legal window in Putin’s decadeslong game of cat-and-mouse with independent journalism. (The government is also struggling to balance its citizens’ love of the open internet with the threat it can pose to government power.)
Many of the new outlets, along with BBC Russia, have drawn talent from a previous wave of independent voices that the government effectively put out of the investigations business. Some of the new outlets, like the Latvia-based Meduza, have their operations abroad. But many are incorporated overseas, even as their journalists live and work in Moscow. Some subsist on grants whose sources they keep confidential — a vulnerability the Russian government appears likely to exploit under a new law broadening restrictions on what it considers “foreign agents.”
Indeed, the sense of possibility is rivaled only by the sense of menace. Virtually every journalist I spoke to in Russia said they expected this period to end at any moment. In a particularly ominous sign, police arrested the editor of MediaZona, Sergei Smirnov, on Jan. 30 for retweeting a joke with an image that included the date and time of a protest. He was sentenced to 15 days in jail for violating the rules on holding public events, and journalists debated whether it was an incompetent mistake or a deliberate warning to his peers.
“To be an independent journalist in Russia is like being a lobster in a pot,” said Meduza’s editor-in-chief, Ivan Kolpakov. “They are boiling you, but you don’t know exactly when you will die.”

How Investigative Journalism Flourished in Hostile Russia

Ένα νέο κύμα ειδησεογραφικών μέσων χρησιμοποιεί συμβατικές και μη συμβατικές μεθόδους για να διαπεράσει το παραπέτασμα της εξουσίας του Πούτιν

Πώς άνθισε η ερευνητική δημοσιογραφία στην αφιλόξενη Ρωσία

Une nouvelle vague de médias indépendants a utilisé des méthodes conventionnelles et non conventionnelles pour percer le voile du pouvoir de Vladimir Poutine.

La langue russe a introduit quelques mots qui, ces dernières années, ont été largement utilisés et mal utilisés en anglais : « disinformation », « kompromat », « Novichok » (désinformation, renseignement et Novitchok, le poison utilisé contre Alexeï Navalny, ndlr).
Mais celui qui me frappe le plus est « probiv ». Il est tiré du mot qui signifie « pénétrer » - ou entrer quelque chose dans une barre de recherche. Aujourd'hui, il fait référence à la pratique selon laquelle n'importe qui peut acheter, pour quelques dollars sur l'application de réseaux sociaux Telegram ou pour des centaines sur un marché du dark web, les enregistrements d'appels, la géolocalisation de téléphones portables ou les enregistrements de voyages aériens de n'importe qui en Russie que vous voulez suivre. Probiv est utilisé tant par des conjoints jaloux que des partenaires commerciaux curieux ou des criminels de toutes sortes. Mais il a également été utilisé récemment, et de façon détonante, par des journalistes et des militants politiques, catégories qui se recoupent en Russie, où le principal leader de l'opposition, Alexeï Navalny, utilise souvent les outils du journalisme d'investigation.
Probiv n'est que l'un des facteurs qui ont fait de la Russie, parmi tous les pays, le lieu le plus passionnant du monde pour le journalisme d'investigation. Il existe une nouvelle vague de médias, dont beaucoup utilisent des sources d'approvisionnement plus conventionnelles pour percer le voile du pouvoir du président Vladimir Poutine. Et leur travail est de plus en plus apprécié en ligne dans un pays où l'État contrôle, directement ou indirectement, tous les grandes chaînes de télévision.
L'essor du journalisme indépendant et de la critique du gouvernement a atteint un niveau « inédit dans notre pays depuis la fin des années 1990 », a récemment écrit Denis Volkov, directeur adjoint du Centre Levada, un groupe russe de recherche sur l'opinion publique.
Probiv a été un élément crucial de ce renouveau. La pratique a été au cœur d'une révélation stupéfiante fin 2020 par le collectif de journalisme d'investigation international Bellingcat qui, en partenariat avec le site russe The Insider et d'autres partenaires, a identifié les agents d'une unité secrète d'espionnage russe qui ont empoisonné l'opposant russe. Un journaliste a dépensé « quelques centaines d'euros en cryptomonnaies » pour une mine de données. Puis, dans un captivant coup de théâtre, Alexeï Navalny, en collaboration avec Bellingcat, a appelé un de ces agents, prétendant être un haut fonctionnaire du gouvernement, et l'a piégé pour qu'il avoue. Lorsque M. Navalny est retourné en Russie après avoir été soigné en Allemagne, il a été rapidement emprisonné pour violation de sa liberté conditionnelle dans une affaire qu'il a qualifiée de fabriquée, et il risque maintenant d'être transporté dans une colonie pénitentiaire.
L'ironie est délicieuse, car Vladimir Poutine voit ses propres outils de corruption et de surveillance retournés contre lui par les fonctionnaires de police et de renseignement sous-payés qui mettent les secrets en vente. « Tout ce que fait Poutine se retourne contre lui », affirme Maria Pevchikh, qui dirige l'unité d'enquête de la Fondation anti-corruption d'Alexeï Navalny.
Probiv est presque exclusivement un phénomène russe. Lorsque Roman Dobrokhotov, qui a fondé The Insider en 2013, était à Kiev, en Ukraine, il y a quelques années, il raconte avoir demandé à un journaliste local où il pouvait trouver les relevés téléphoniques de quelqu'un sur lequel il faisait des recherches et avoir été surpris d'apprendre que ce n'était pas une pratique courante. Il dit avoir réalisé que « la Russie est probablement le pays le plus transparent du monde », ajoutant : « Si vous avez 10 dollars, vous pouvez trouver n'importe quelle information sur n'importe qui ».
Le New York Times et certains autres grands médias occidentaux n'utilisent pas probiv, selon le principe que vous ne devez pas payer pour des informations volées. De nombreux journalistes russes débattent également de l'éthique et de la légalité de cette pratique. Le maestro des probiv de Bellingcat, Christo Grozev, dit avoir dépensé son propre argent - que le site d'information indépendant Meduza a estimé à plus de 13 000 dollars - pour démasquer des espions russes meurtriers. (Il a déclaré au Washington Post que son vendeur supposait qu'il était un criminel, et qu'il avait était horrifié d'apprendre qu'il était en réalité journaliste). M. Dobrokhotov affirme qu'il n'achèterait pas de probiv lui-même, mais qu'il avait analysé les données achetées par M. Grozev. (CNN et Der Spiegel ont également collaboré à l'enquête sur l'empoisonnement d'Alexeï Navalny). D'autres journalistes ont déclaré qu'il était courant d'utiliser cet outil pour faire des recherches, mais pas de le citer dans l'article fini. Mais pour certains, ces conventions sont aussi en train de changer.
« Le public ne se soucie pas de savoir si vous avez acheté des données ou si vous les avez obtenues d'une source », dit Roman Anin, le fondateur de iStories, un site d'investigation russe à but non lucratif qui emploie 15 personnes. Il a ajouté qu'il en était arrivé à la conclusion que « puisque nous vivons dans un pays où les autorités tuent les leaders de l'opposition, oublions ces règles, car ces histoires sont plus importantes que nos règles éthiques ».
Cette porte d'entrée dans le monde de Vladimir Poutine s'est ouverte au moment où certains journalistes américains couvrant l'ingérence russe dans les élections américaines de 2016 produisaient des essais explosifs et des fils de discussion Twitter viraux. Ils diffusaient dans l'imaginaire américain l'image d'un président russe comme un marionnettiste tout-puissant dont toutes les personnes ayant un nom se terminant par la lettre « v » étaient des agents. Or ce sont des Russes, gérant leurs sites web en marge de la légalité ou depuis l'étranger, qui ont ouvert les fenêtres sur la vraie Russie de Vladimir Poutine. Et ce qu'ils ont découvert, c'est une incroyable corruption personnelle, des figures obscures masquées derrière l'ingérence politique internationale et des services de sécurité meurtriers mais parfois ineptes.
Voici quelques exemples de ces révélations :
- Le média d'investigation à but non lucratif Proekt a identifié la « famille secrète » de Vladimir Poutine, et a découvert que la femme qu'il liait au président avait acquis quelque 100 millions de dollars de richesses auprès de sources liées à l'État russe.
- IStories a utilisé une mine de courriels piratés pour documenter la façon dont l'ancien gendre du président russe avait construit une énorme fortune à partir de connexions avec l'État.
- Bellingcat, qui a été fondé à Londres, et l'Insider basé en Russie ont identifié, par leurs noms et leurs photographies, les agents russes qui ont empoisonné le transfuge Sergueï Skripal et sa fille en Angleterre en 2018.
- Le groupe de médias RBC a fouillé dans la machinerie politique derrière la ferme de trolls qui s'est immiscée dans les élections américaines.
- Meduza a révélé une corruption profonde dans tous les recoins du gouvernement de la ville de Moscou, jusqu'à son secteur funéraire.
- La fondation d'Alexeï Navalny a fait voler des drones au-dessus du palais de Poutine, un vaste domaine sur la mer Noire que l'opposant a qualifié de « plus gros pot-de-vin du monde » dans une vidéo cinglante de près de deux heures qu'il a diffusée à son retour en Russie le mois dernier. La vidéo a été visionnée plus de 100 millions de fois sur YouTube.
Il existe actuellement une tendance dans certaines parties des médias américains à décrier par réflexe la montée des voix alternatives et des plateformes ouvertes sur les réseaux sociaux, les considérant uniquement comme des vecteurs de désinformation ou des outils de Donald Trump. La Russie est un rappel puissant de l'autre versant de cette histoire, celui du pouvoir de ces nouvelles plateformes qui défient l'un des gouvernements les plus corrompus du monde. C'est pourquoi, par exemple, Alexeï Navalny a vivement critiqué la décision de Twitter de fermer le compte de Donald Trump, la qualifiant d'« acte de censure inacceptable ».
Les nouveaux médias d'investigation russes sont également résolument tournés vers Internet. Et tout a commencé avec M. Navalny, un avocat et blogueur qui a créé un style d'enquête sur YouTube qui s'inspire davantage des formats légers de cette plateforme que des documentaires ou des enquêtes de magazines d'actualité dotés de grands moyens de production.
Alexeï Navalny ne se présente pas comme un journaliste. « Nous utilisons le reportage d'investigation comme un outil pour atteindre nos objectifs politiques », précise son assistant, M. Pevchikh. (Ils ne suivent pas la convention journalistique qui oblige à demander un commentaire de la cible d'une enquête). En effet, sa relation avec les journalistes indépendants peut être compliquée. La plupart prennent soin de maintenir leur identité d'acteurs indépendants, et non de militants. Ils le critiquent, mais lui transmettent aussi leurs histoires, en espérant qu'il les fera connaître à son vaste public, et il les critique publiquement, à son tour, pour être trop doux avec le Kremlin.
Les nouveaux organes d'information ont également appris de M. Navalny. Beaucoup d'entre eux ont imité son style sur YouTube. Et il a prouvé que certaines lignes pouvaient être franchies. De plus, ils bénéficient tous sans aucun doute de l'homogénéité des chaînes de télévision. Imaginez combien vous regarderiez YouTube si les seules chaînes d'information disponibles étaient Fox News, Newsmax et OAN.
Le trafic qu'ils voient grandir en ligne leur indique également qu'ils sont en train de trouver leur public.
« Je vois les chiffres et je pense que tout cela n'est pas vain », dit Roman Badanin, le fondateur de Proekt, pour qui la vie cachée de Vladimir Poutine a été une obsession tout au long de sa carrière. (Un pourcentage déroutant des fondateurs de ces nouveaux médias s'appelle Roman). Dans un moment particulièrement surréaliste ce mois-ci, la jeune femme dont Proekt a suggéré qu'elle était la fille du président russe a déclaré - dans une conversation sur l'application audio Clubhouse avec le journaliste qui a écrit l'article - qu'elle était « reconnaissante » pour toute l'attention que son reportage avait apportée ... À son compte Instagram.
M. Badanin, qui a fondé Proekt sur le modèle de l'organisation de presse américaine à but non lucratif ProPublica, dit avoir commencé à voir un autre signe d'intérêt intense : le soutien financier de son public. Environ un tiers du budget qui soutient un personnel de 12 personnes, dit-il, provient maintenant de dons d'une valeur moyenne de 8 dollars, reflétant la tendance mondiale qui veut que les organismes de presse comptent sur leurs lecteurs. En Russie, une partie de cette tendance est encore naissante. Par exemple, un collègue russe, Anton Troianovski, me dit qu'il y a un café près de la station de métro Kurskaya où vous pouvez ajouter à votre facture un don à MediaZona, qui a été fondée par deux membres du groupe de protestation Pussy Riot pour demander des comptes au système judiciaire russe. Mais les protestations contre l'emprisonnement de M. Navalny semblent également susciter un soutien aux médias indépendants, un phénomène que The Bell, un autre des nouveaux sites web indépendants, a baptisé « l'effet Navalny ».
Cela pourrait aider ces sites à naviguer dans une fenêtre juridique de plus en plus étroite dans le jeu du chat et de la souris que Vladimir Poutine a pratiqué pendant des décennies avec le journalisme indépendant. (Le gouvernement s'efforce également de trouver un équilibre entre l'amour de ses citoyens pour l'internet ouvert et la menace qu'il peut représenter pour le pouvoir gouvernemental).
Nombre de ces nouveaux médias, ainsi que la BBC Russie, ont puisé dans une précédente vague de voix indépendantes que le gouvernement a effectivement écartées du monde des enquêtes. Certains de ces nouveaux médias, comme Meduza, basé en Lettonie, ont leurs activités à l'étranger. Mais beaucoup d'entre eux sont constitués à l'étranger, même si leurs journalistes vivent et travaillent à Moscou. Certains subsistent grâce à des subventions dont ils gardent les sources confidentielles - une vulnérabilité que le gouvernement russe semble susceptible d'exploiter en vertu d'une nouvelle loi élargissant les restrictions sur ce qu'il considère comme des « agents étrangers ».
En effet, le sentiment de possibilité n'a d'égal que le sentiment de menace. Pratiquement tous les journalistes avec lesquels j'ai parlé en Russie ont déclaré qu'ils s'attendaient à ce que cette période se termine à tout moment. Dans un signe particulièrement inquiétant, la police a arrêté le 30 janvier le rédacteur en chef de MediaZona, Sergei Smirnov, pour avoir retweeté une blague avec une image comprenant la date et l'heure d'une manifestation. Il a été condamné à 15 jours de prison pour avoir enfreint les règles relatives à la tenue d'événements publics, et les journalistes ont débattu pour savoir s'il s'agissait d'une erreur d'incompétence ou d'un avertissement délibéré à ses pairs.
« Être un journaliste indépendant en Russie, c'est comme être un homard dans une marmite, affirme le rédacteur en chef de Meduza, Ivan Kolpakov. Ils vous font bouillir, mais vous ne savez pas exactement quand vous allez mourir. »

Le journalisme d'investigation s'est épanoui dans la Russie de Poutine

Une nouvelle vague de médias a utilisé des méthodes conventionnelles et non conventionnelles pour percer le voile du pouvoir de Vladimir Poutine.

Nowe serwisy informacyjne używają konwencjonalnych i niekonwencjonalnych metod, by zdemaskować reżim Putina

Język rosyjski wprowadził do języka angielskiego kilka słów, które w ostatnich latach były powszechnie używane i nadużywane: dezinformacja, kompromat, Nowiczok.
Jednak z rosyjskich zapożyczeń najbardziej szokujące jest dla mnie słowo "probiw" [ros. "пробив" - red]. Pochodzi ono od słowa oznaczającego "przebicie" lub wpisanie czegoś do internetowej wyszukiwarki. Dziś słowo to odnosi się do praktyki, dzięki której każdy - za kilka dolarów w aplikacji Telegram lub za kilkaset na internetowym czarnym rynku - może kupić rejestry połączeń, geolokalizację telefonu komórkowego lub plany podróży lotniczych każdego, kogo chce śledzić w Rosji. Probiw jest kupowany przez zazdrosnych małżonków lub partnerów biznesowych poszukujących informacji, a także przez różnego rodzaju przestępców. Ostatnio zaczęli jednak korzystać z niego także dziennikarze i aktywiści polityczni; w Rosji, w której główny lider opozycji Aleksiej Nawalny korzysta z narzędzi dziennikarstwa śledczego, kategorie te nakładają się na siebie.
Probiw to tylko jeden z czynników, które sprawiły, że Rosja stała się najbardziej ekscytującym dla dziennikarstwa śledczego miejscem na świecie. Pojawia się cały szereg nowych mediów, z których wiele korzysta z bardziej konwencjonalnych źródeł, dążąc do zdemaskowania prezydenta Władimira Putina. Zważywszy, że w Rosji państwo - bezpośrednio lub pośrednio - kontroluje wszystkie główne sieci telewizyjne, publika nowych mediów rośnie w sieci.
Denis Wołkow, zastępca dyrektora Centrum Lewady, rosyjskiej grupy badającej opinię publiczną, napisał niedawno, że boom na niezależne dziennikarstwo i krytykę władz osiągnął poziom "niewidziany w naszym kraju od końca lat dziewięćdziesiątych". &nbsp;
Probiw był kluczową częścią tego odrodzenia. Praktyka ta umożliwiła rewolucyjne doniesienia z końca ubiegłego roku, kiedy to międzynarodowy kolektyw śledczy "Bellingcat", we współpracy z rosyjskim portalem "The Insider" i innymi partnerami, zidentyfikował agentów tajnej rosyjskiej jednostki szpiegowskiej, którzy otruli Nawalnego. Aby zdobyć dane, reporter wydał "kilkaset euro w formie kryptowalut". Następnie, w ramach zapierającego dech w piersiach przedstawienia, współpracując z "Bellingcat", zadzwonił do jednego z agentów, udając wysokiego urzędnika państwowego, i podstępem zmusił go do przyznania się do winy. Po powrocie do Rosji z leczenia w Niemczech Nawalny został natychmiast uwięziony za naruszenie warunkowego zwolnienia w sprawie, którą on sam określił jako sfabrykowaną, a teraz grozi mu transport do kolonii karnej.
To doskonała ironia: Putin może zobaczyć, jak jego własne narzędzia korupcji i inwigilacji obracają się przeciwko niemu za sprawą słabo opłacanych funkcjonariuszy policji i wywiadu, którzy wystawiają sekrety na sprzedaż. - To, co robi Putin, cały czas przynosi odwrotne skutki - mówi Maria Piewczich, która kieruje działem śledczym w Fundacji Walki z Korupcją Nawalnego.
Probiw jest niemal wyłącznie rosyjskim zjawiskiem. Roman Dobrochotow, który w 2013 r. założył "The Insider", kilka lat temu w Kijowie na Ukrainie zapytał miejscowego dziennikarza o bilingi telefoniczne osoby, w sprawie której prowadził śledztwo i z zaskoczeniem przekonał się, że nie jest to tam powszechna praktyka. Jak mówi, wówczas zdał sobie sprawę, że "Rosja jest prawdopodobnie najbardziej transparentnym krajem na świecie", dodając: "jeśli masz 10 dolarów, możesz znaleźć każdą informację o kimkolwiek".
"New York Times" i inne duże zachodnie gazety nie posługują się probiwem, zgodnie z zasadą, że nie powinno się płacić za kradzione informacje. Wielu rosyjskich dziennikarzy debatuje nad etycznością i legalnością tej metody. Christo Grozev, ekspert w zakresie probiwu w "Bellingcat", powiedział, że wydał własne pieniądze - niezależny serwis informacyjny "Meduza" oszacował potrzebną kwotę na ponad 13 tys. dolarów - na demaskowanie morderczych rosyjskich szpiegów (Grozev powiedział "The Washington Post", że jego sprzedawca założył, że ma do czynienia z przestępcą i był przerażony, gdy odkrył, że chodzi o dziennikarza). Dobrochotow powiedział, że sam nie kupił probiwu, ale przeanalizował dane, które kupił Grozev (przy śledztwie w sprawie otrucia Nawalnego współpracowały również CNN i "Der Spiegel"). Inni reporterzy mówią, że techniki tej rutynowo używa się w ich śledztwach, ale nie cytuje w gotowych artykułach. Jednak dla niektórych również te normy podlegają zmianie.
- Czytelników nie obchodzi to, czy kupiłeś dane, czy masz je z jakiegoś źródła - powiedział Roman Anin, założyciel iStories, rosyjskiej strony śledczej non-profit, zatrudniającej 15 osób. Jak mówi, doszedł do wniosku, że "skoro żyjemy w kraju, w którym władze zabijają liderów opozycji, zapomnijmy o zasadach, ponieważ te historie są ważniejsze niż nasze przekonania etyczne".
Okno na świat Putina otworzyło się podczas gdy niektórzy amerykańscy dziennikarze relacjonujący rosyjskie ingerencje w wybory w 2016 r. wyrzucali z siebie pełne ekscytacji eseje i błyskawicznie przekazywane wpisy na Twitterze. W amerykańskiej wyobraźni powstał obraz Putina, jako wszechmocnego władcy marionetek i każdy, kto miał rosyjsko brzmiące nazwisko podejrzewany był o bycie agentem. Jednak to właśnie Rosjanie, prowadzący swoje portale na marginesie legalności lub z zagranicy, ujawnili prawdziwą Rosję Putina. Odkryli w niej niewiarygodną korupcję, szemrane postacie stojące za międzynarodową ingerencją polityczną i mordercze, ale czasami też nieudolne służby bezpieczeństwa.
Oto kilka przykładów tych rewelacji:
- Śledczy portal non-profit "Proekt" zidentyfikował "tajną rodzinę" Putina i ustalił, że związana z prezydentem kobieta zdobyła około 100 milionów dolarów bogactwa ze źródeł powiązanych z rosyjskim państwem.
- "iStories" wykorzystał z kolei zhakowane e-maile, by udokumentować, jak dzięki państwowym powiązaniom były zięć Putina zbudował ogromny majątek.
- "Bellingcat", założony w Londynie, i rosyjski "Insider" zidentyfikowały nazwiska i fotografie rosyjskich agentów, którzy w Anglii w 2018 roku zatruli przybywających na uchodźstwie Siergieja Skripala i jego córkę.
- Grupa medialna RBC zagłębiła się w polityczną maszynerię stojącą za farmą trolli ingerującą w wybory w USA.
- "Meduza" ujawniła głęboką korupcję we wszystkich zakątkach moskiewskiej administracji lokalnej, aż do biznesu pogrzebowego.
- Fundacja Nawalnego przy pomocy dronów odkryła pałac Putina: rozległą posiadłość nad Morzem Czarnym, którą Nawalny nazwał "Największą Łapówką Świata" w pogardliwym, prześmiewczym, prawie dwugodzinnym filmie, który opublikował w zeszłym miesiącu, po powrocie do Rosji. Film został obejrzany ponad 100 milionów razy na YouTube.
W części amerykańskich mediów istnieje obecnie tendencja do odruchowego potępiania rozwoju alternatywnych opinii i otwartych platform w mediach społecznościowych. Postrzegane są wyłącznie jako wektory dezinformacji lub narzędzia Donalda Trumpa. Rosja jest wyraźnym przykładem drugiej strony medalu. Pokazuje siłę nowych platform, które rzuciły wyzwanie jednemu z najbardziej skorumpowanych rządów na świecie. Dlatego też, na przykład, Nawalny głośno krytykował decyzję Twittera o zablokowaniu Trumpa, nazywając ją "niedopuszczalnym aktem cenzury".
Nowe rosyjskie media śledcze mają zdecydowanie internetowy charakter. Ich prekursorem w dużej mierze był Nawalny, prawnik i bloger, który stworzył styl śledztwa youtubowego, czerpiący raczej z lekkich, memowych formatów obecnych na tej platformie, niż z tradycyjnie wyprodukowanych filmów dokumentalnych czy śledztw w magazynach informacyjnych.
Nawalny nie uważa się za dziennikarza. - Używamy reportażu śledczego jako narzędzia do osiągnięcia naszych celów politycznych &nbsp;- powiedziała jego doradczyni, Maria Piewczich (jedną z konwencji, której nie przestrzegają, jest uzyskanie komentarza od osoby, która jest obiektem śledztwa). Rzeczywiście, relacje Nawalnego z niezależnymi dziennikarzami mogą być skomplikowane. Większość z nich stara się zachować swoją tożsamość niezależnych komentatorów, a nie aktywistów. Krytykują go, ale też przekazują mu swoje historie, licząc na to, że będzie je promował wśród swojej szerokiej publiczności. Z kolei publicznie krytykuje ich za zbyt miękkie traktowanie Kremla.
Nowe serwisy informacyjne również uczyły się od Nawalnego. Wiele z nich naśladowało jego styl na YouTube. Udowodnił, że pewne granice można przekroczyć. Co więcej, wszystkie one niewątpliwie korzystają z homogeniczności kanałów telewizyjnych. Wyobraźcie sobie, jak dużo oglądalibyście YouTube'a, gdyby jedynymi dostępnymi kanałami informacyjnymi były Fox News, Newsmax i OAN.
Ruch, który obserwują w sieci, również mówi im, że przyciągają publiczność.
- Widzę liczby i myślę, że to wszystko nie jest na próżno - powiedział Roman Badanin, założyciel "Proekt", dla którego ukryte życie Putina było obsesją przez całą karierę (zdumiewająco wysoki odsetek założycieli tych nowych platform ma na imię Roman). W tym miesiącu w wyjątkowo surrealistycznym momencie młoda kobieta, która według "Proekt" mogła być córką Putina, powiedziała - w rozmowie z autorem artykułu w aplikacji Clubhouse - że jest "wdzięczna" za całą uwagę, jaką jego reportaż przyniósł... jej kontu na Instagramie.
Badanin, który wzorował "Proekt" na amerykańskiej organizacji informacyjnej non-profit "ProPublica", powiedział, że zaczął dostrzegać kolejną oznakę intensywnego zainteresowania: wsparcie finansowe od odbiorców. Około jedna trzecia budżetu, z którego utrzymywany jest 12-osobowy zespół, pochodzi z datków w wysokości średnio 8 dolarów, co odzwierciedla globalny trend polegający na tym, że organizacje informacyjne polegają na swoich czytelnikach. W Rosji ten trend dopiero się rodzi. Na przykład, kolega z Rosji, Anton Trojanowski, powiedział mi, że w kawiarni niedaleko stacji metra Kurskaja można doliczyć do rachunku darowiznę na rzecz "Mediazony", założonej przez dwie członkinie grupy Pussy Riot w celu rozliczenia rosyjskiego wymiaru sprawiedliwości. Ale protesty przeciwko uwięzieniu Nawalnego wydają się również napędzać poparcie dla niezależnych mediów; "The Bell", inny z nowych niezależnych portali, nazwał to "efektem Nawalnego".
Może to pomóc mediom w poruszaniu się po coraz węższej - za sprawą trwającej od dziesięcioleci putinowskiej gry w kotka i myszkę z niezależnym dziennikarstwem - przestrzeni prawnej. Sam rząd również zmaga z utrzymaniem równowagi między zamiłowaniem obywateli do wolnego dostępu do Internetu a zagrożeniem, jakie może stanowić dla władzy.
Wiele nowych redakcji, takich jak BBC Russia, czerpie talenty z poprzedniej fali niezależnych dziennikarzy, którzy zostali skutecznie wyeliminowani z dziennikarstwa śledczego przez rząd. Niektóre z nowych redakcji, jak np. ulokowana na Łotwie "Meduza", prowadzą działalność za granicą. Jednak wiele z nich ma siedzibę za granicą, chociaż ich dziennikarze mieszkają i pracują w Moskwie. Niektóre z nich utrzymują się z dotacji, których źródła utrzymują w tajemnicy - co rosyjski rząd może wykorzystać, wprowadzając nowe prawo rozszerzające ograniczenia dotyczące "zagranicznych agentów".
W istocie, poczucie nieograniczonych możliwości ustępuje jedynie poczuciu zagrożenia. Praktycznie każdy dziennikarz, z którym rozmawiałem w Rosji, mówił, że spodziewa się, iż obecny okres może się skończyć w każdej chwili. Szczególnie złowieszczym znakiem było aresztowanie redaktora "Mediazony", Siergieja Smirnowa, 30 stycznia za retweet żartu z obrazkiem zawierającym datę i godzinę protestu. Skazano go na 15 dni aresztu za naruszenie przepisów dotyczących organizowania imprez publicznych, a dziennikarze debatowali, czy była to pomyłka wynikająca z niekompetencji, czy celowe ostrzeżenie dla jego kolegów.
- Praca niezależnego dziennikarza w Rosji przypomina bycie żabą w garnku - powiedział redaktor naczelny "Meduzy", Iwan Kołpakow. - Gotują cię, ale nie wiesz dokładnie, kiedy umrzesz".

"Efekt Nawalnego": boom na dziennikarstwo śledcze w Rosji

Una nueva oleada de medios de comunicación ha utilizado métodos (convencionales y no convencionales) para descubrir el velo que cubre el poder de Putin

La lengua rusa ha incrustado algunos términos que en los últimos años han sido muy utilizados (o mal utilizados). Desinformación, kompromat —el acto de conseguir información comprometedora sobre una persona—, Novichok.
Hay uno que me sorprende. Es "probiv". Procede de la palabra "perforar", pero también significa introducir algo en un motor de búsqueda. Hoy en día, se refiere a la práctica por la que cualquier persona con un par de dólares puede comprar —vía Telegram o deep web— registros de llamadas, la geolocalización de teléfonos móviles o los registros de viajes aéreos de cualquier persona en Rusia a la que se quiera seguir la pista. Probiv tambén se utiliza por cónyuges celosos o socios comerciales curiosos, y delincuentes de diversa índole. Pero últimamente también lo han utilizado, y de forma contundente, los periodistas y los activistas políticos, categorías que se solapan en Rusia. Allí, el principal líder de la oposición, Alexei Navalni, utiliza a menudo las herramientas del periodismo de investigación.
Probiv es solo uno de los factores que han convertido a Rusia, de entre todos los lugares, en el sitio más apasionante del mundo para el periodismo de investigación. Hay una nueva ola de medios de comunicación, muchos de los cuales utilizan fuentes más convencionales para descubrir el velo del poder del presidente Vladímir Putin. Y existe una creciente audiencia online pendiente de su trabajo en un país en el que el Estado controla, directa o indirectamente, todas las grandes cadenas de televisión.
El auge del periodismo independiente y crítico con el Gobierno ha alcanzado un nivel "inédito en nuestro país desde finales de los años 90", escribió recientemente Denis Volkov, subdirector del Centro Levada, un grupo de investigación de la opinión pública rusa.
Probiv ha sido una parte crucial de ese renacimiento. La práctica estuvo en el centro de una sorprendente revelación realizada a finales del año pasado por el colectivo de investigación internacional Bellingcat, en colaboración con el sitio ruso The Insider y otros socios, que identificó a los agentes de una unidad secreta de espionaje ruso que envenenaron a Navalni. Un reportero gastó "unos cientos de euros en criptodivisas" por un puñado de datos. Luego, en una pieza teatral fascinante, Navalni, trabajando con Bellingcat, llamó a uno de esos agentes, haciéndose pasar por un alto funcionario del Gobierno, y lo engañó para que confesara. Cuando el opositor regresó a Rusia después de su tratamiento en Alemania, fue rápidamente encarcelado por una violación de la libertad condicional en un caso que él ha calificado de inventado, y ahora se enfrenta a su traslado a una colonia penal.
La ironía es deliciosa: Putin ve cómo sus propias herramientas de corrupción y vigilancia se vuelven contra él por parte de los policías y funcionarios de inteligencia mal pagados que ponen los secretos a la venta. "Todo lo que hace Putin le sale por la culata", afirma Maria Pevchikh, que dirige la unidad de investigación de la Fundación Anticorrupción de Navalni.
El Probiv es un fenómeno casi exclusivamente ruso. Cuando Roman Dobrokhotov, que fundó The Insider en 2013, estuvo en Kiev, Ucrania, hace un par de años, le preguntó a un periodista local dónde podía encontrar los registros telefónicos de alguien que estaba investigando y se sorprendió al saber que no era una práctica común. Dobrokhotov se dio cuenta de que "Rusia es posiblemente el país más transparente del mundo". "Si tienes 10 dólares, puedes encontrar información sobre cualquiera", puntualiza.
Ni The New York Times u otros grandes medios occidentales utilizan probiv por el principio de que no se debe pagar por información robada. Muchos periodistas rusos también debaten sobre la ética y la legalidad del mismo. El maestro de probiv de Bellingcat, Christo Grozev, ha dicho que ha gastado su propio dinero. La web de noticias independiente Meduza estima esta cantidad en más de 13.000 dólares para desenmascarar a espías rusos asesinos. Grozev le dijo al Washington Post que su proveedor asumió que era un criminal, y se horrorizó al saber que era un periodista. Por su parte, Dobrokhotov asegura que él mismo no usaría probiv, pero que había analizado los datos que compró Grozev. CNN y Der Spiegel también colaboraron en la investigación del envenenamiento de Navalny. Otros reporteros dijeron que es habitual utilizarlo para la investigación, pero no citarlo en un artículo terminado. Pero para algunos, esas normas también están cambiando.
"A la audiencia no le importa si compraste datos o los obtuviste de una fuente", señala Roman Anin, fundador de iStories, un sitio de investigación ruso sin fines de lucro con una plantilla de 15 personas. Dijo que había llegado a la conclusión de que "ya que vivimos en un país donde las autoridades están matando a los líderes de la oposición, olvidemos estas reglas, porque estas historias son más importantes que nuestras reglas éticas".
Ese portal hacia el mundo de Putin se ha abierto incluso cuando algunos periodistas estadounidenses que cubren la injerencia rusa en las elecciones de 2016 elaboraron ensayos recalentados e hilos virales en Twitter. En la imaginación de los estadounidenses, presentaron a Putin como un amo de las marionetas todopoderoso y a todo aquel cuyo nombre termine con la letra "v" como su agente. Pero fueron los rusos reales, que dirigen sus sitios web al margen de la legalidad o desde el extranjero, los que abrieron ventanas a la verdadera Rusia de Putin. Y lo que han descubierto es una increíble corrupción personal, figuras oscuras detrás de la interferencia política internacional y servicios de seguridad asesinos pero a veces ineptos.
He aquí algunos ejemplos de estas revelaciones:
- El medio de investigación sin ánimo de lucro Proekt identificó a la "familia secreta" de Putin y descubrió que la mujer a la que vinculaba con el presidente había adquirido unos 100 millones de dólares de riqueza de fuentes vinculadas al Estado ruso.
- IStories utilizó un conjunto de correos electrónicos pirateados para documentar cómo el exyerno de Putin construyó una enorme fortuna a partir de conexiones estatales.
- Bellingcat, fundado en Londres, y la publicación rusa Insider identificaron, con nombre y fotografía, a los agentes rusos que envenenaron al desertor Sergei Skripal y a su hija en Inglaterra en 2018.
- El grupo mediático RBC profundizó en la maquinaria política que está detrás de la granja de trolls que interfiere en las elecciones de Estados Unidos.
- Meduza expuso la profunda corrupción en todos los rincones del Gobierno de la ciudad de Moscú, hasta en el negocio funerario.
- La fundación de Navalni sobrevoló con drones el palacio de Putin, una vasta finca en el Mar Negro que el opositor calificó como "el mayor soborno del mundo" en un mordaz y burlón vídeo de casi dos horas que publicó a su regreso a Rusia el mes pasado. El vídeo ha sido visto más de 100 millones de veces en YouTube.
En la actualidad, algunos medios de comunicación estadounidenses tienden a denunciar reflexivamente el aumento de las voces alternativas y las plataformas abiertas en las redes sociales, considerándolas únicamente como vectores de desinformación o herramientas de Donald Trump. Rusia es un potente recordatorio de la otra cara de la historia, el poder de estas nuevas plataformas para desafiar a uno de los gobiernos más corruptos del mundo. Por eso, Navalni criticó con vehemencia la decisión de Twitter de prohibir a Trump, calificándola de "acto de censura inaceptable".
Los nuevos medios de investigación rusos también son absolutamente digitales. Y gran parte de ello comenzó con Navalni, un abogado y bloguero que creó un estilo de investigación en YouTube que se inspira más en los formatos ligeros y de memes de esa plataforma que en los documentales de gran producción o en las investigaciones de las revistas de actualidad.
Navalni no se considera periodista. "Utilizamos el periodismo de investigación como una herramienta para lograr nuestros fines políticos", concreta su ayudante, Pevchikh. Una convención que no siguen es la de recabar comentarios de quien es objetivo de una investigación. De hecho, su relación con los periodistas independientes puede ser complicada. La mayoría de ellos se cuidan de mantener su identidad como actores independientes, no como activistas. Le critican, pero también le envían sus historias, con la esperanza de que las promueva ante su propia y amplia audiencia, y él les critica públicamente, a su vez, por ser demasiado blandos con el Kremlin.
Los nuevos medios de comunicación también han aprendido de Navalni. Muchos de ellos han imitado su estilo en YouTube. El opositor ha demostrado que se pueden cruzar ciertas líneas. Además, todos ellos se benefician sin duda de la homogeneidad de las cadenas de televisión. Como espectador, imagínese cuánto vería en YouTube si los únicos canales de noticias disponibles fueran Fox News, Newsmax y OAN.
El tráfico que experimentan en la red también les dice que han conectado con la audiencia.
"Veo las cifras y pienso que todo esto no es en vano", afirma Roman Badanin, fundador de Proekt, para quien la vida oculta de Putin ha sido una obsesión durante toda su carrera. Un porcentaje confusamente alto de los fundadores de estos nuevos medios se llaman Roman. En un momento particularmente surrealista este mes, Proekt sugirió que una joven era la hija de Putin dijo en una conversación en la aplicación de audio social Clubhouse con el reportero que escribió el artículo que estaba "agradecida" por toda la atención que su reportaje había traído... a su cuenta de Instagram.
Badanin, que modeló a Proekt a imagen de la organización estadounidense de noticias sin ánimo de lucro ProPublica, explica que había empezado a ver otra señal de intenso interés: el apoyo financiero de su audiencia. Alrededor de un tercio del presupuesto que sustenta a una plantilla de 12 personas, procede ahora de donaciones de una media de 8 dólares, lo que refleja la tendencia mundial a que las organizaciones de noticias dependan de sus lectores, apunta. En Rusia, esta tendencia es todavía incipiente. Por ejemplo, un colega ruso, Anton Troianovski, me cuenta que hay una cafetería cerca de la estación de metro de Kurskaya en la que se puede añadir a la cuenta un donativo a MediaZona, fundada por dos miembros del grupo activista Pussy Riot para exigir responsabilidades al sistema judicial ruso. Pero las protestas contra el encarcelamiento de Navalni también parecen estar impulsando el apoyo a los medios de comunicación independientes, un fenómeno que The Bell, otro de los nuevos sitios web independientes, bautizó como "el efecto Navalni".
Esto podría ayudar a estos medios a sortear el estrechamiento de la ventana legal en el juego del gato y el ratón que Putin lleva a cabo desde hace décadas con el periodismo independiente. El Gobierno también está luchando para equilibrar el amor de sus ciudadanos por un internet abierto con la amenaza que puede suponer para el poder del Gobierno.
Muchos de los nuevos medios de comunicación, junto con la BBC de Rusia, se han nutrido del talento de una oleada anterior de voces independientes que el gobierno sacó del mundo de la investigación. Algunos de los nuevos medios, como Meduza, con sede en Letonia, operan en el extranjero. Muchos están constituidos en el extranjero, aunque sus periodistas viven y trabajan en Moscú. Algunos subsisten gracias a subvenciones cuyas fuentes mantienen en secreto, una vulnerabilidad que el Gobierno ruso parece que va a explotar en virtud de una nueva ley que amplía las restricciones sobre lo que considera "agentes extranjeros".
De hecho, la sensación de posibilidad solo es rivalizada por la sensación de amenaza. Prácticamente todos los periodistas con los que hablé en Rusia dijeron que esperaban que este periodo terminara en cualquier momento. En una señal particularmente ominosa, la policía detuvo al editor de MediaZona, Sergei Smirnov, el 30 de enero por retuitear una broma con una imagen que incluía la fecha y la hora de una protesta. Fue condenado a 15 días de cárcel por infringir las normas sobre la celebración de actos públicos, y los periodistas debatieron si se trataba de un error de incompetencia o de una advertencia deliberada hacia sus compañeros.
"Ser un periodista independiente en Rusia es como ser una langosta en una olla", dice el redactor jefe de Meduza, Ivan Kolpakov. "Te están hirviendo, pero no sabes exactamente cuándo vas a morir", concluye.

Cómo floreció el periodismo de investigación en la hostil Rusia

Una nueva oleada de medios de comunicación ha utilizado métodos convencionales y no convencionales para descubrir el velo que cubre el poder de Putin

Eine neue Welle von Nachrichtenmedien wendet teils  unkonventionelle Methoden an, um den Schleier um Putins Macht zu durchdringen.

Die russische Sprache hat in den letzten Jahren ein paar neue Wörter ins Englische eingeführt: Desinformation, Kompromat, Nowitschok.
Der Begriff, den ich jedoch am spannendsten finde, ist "probiv". Er leitet sich von dem Wort ab, das "durchbohren" bedeutet – und gleichzeitig "etwas in eine Suchleiste eingeben". "Probiv" beschreibt aber auch die Praxis, dass sich jeder mit ein paar Dollar auf der Social-Media-App Telegram, oder für hunderte Dollar im Dark Web Anrufmitschnitte, Geolokalisierungsdaten von Handys oder Flugdaten von jeder beliebigen Person in Russland kaufen kann. "Probiv" wird von eifersüchtigen Eheleuten oder neugierigen Geschäftspartnern sowie von Kriminellen verschiedener Art genutzt. Allerdings wird es in letzter Zeit auch bei Journalisten und politischen Aktivisten immer populärer. In Russland überschneidet sich das. Beispielsweise, wenn der Oppositionsanführer Alexej Nawalny sich der Werkzeuge des investigativen Journalismus für seinen Aktivismus bedient.
Probiv ist nur einer der Faktoren, die ausgerechnet Russland zum spannendsten Ort der Welt für investigativen Journalismus gemacht haben. Es gibt eine neue Generation von Medien, von denen viele konventionellere Quellen nutzen, um den Schleier der Macht von Präsident Wladimir Putin zu durchdringen. Und es gibt ein wachsendes Online-Publikum für ihre Arbeit in einem Land, in dem der Staat direkt oder indirekt alle großen Fernsehsender kontrolliert.
Der Boom des unabhängigen Journalismus und der Kritik an der Regierung hat ein Niveau erreicht, "das es in unserem Land seit Ende der 1990er-Jahre nicht mehr gegeben hat", schrieb Denis Wolkow kürzlich. Er ist stellvertretender Direktor des "Levada Center", eines russischen Meinungsforschungsinstituts.
Probiv war ein entscheidender Faktor für das Wiederaufleben des kritischen Journalismus in Russland. Letztes Jahr spielte es eine entscheidende Rolle bei den bahnbrechenden Enthüllungen durch das internationale investigative Kollektiv "Bellingcat", das mit der russischen Website "The Insider" und anderen Partnern die Agenten einer geheimen russischen Spionageeinheit identifizierte, die Nawalny vergiftet hatten. Ein Reporter gab "ein paar Hundert Euro in Kryptowährung" für Daten aus. Dann rief Nawalny, gemeinsam mit Bellingcat, einen der Agenten an. Er gab vor, ein hoher Regierungsbeamter zu sein, und entlockte ihm in ein Geständnis. Als Nawalny nach seiner Genesung aus Deutschland nach Russland zurückkehrte, wurde er prompt verhaftet. Er habe gegen die Bewährungsauflagen verstoßen; er selbst bezeichnete das als fabriziert. Nun sitzt er in Haft und wird bald in ein Arbeitslager überführt werden.
Es ist sehr unterhaltsam zu sehen, wie Putins eigene Werkzeuge der Korruption und Überwachung gegen ihn verwendet werden; und das ausgerechnet von den schlecht bezahlten Polizisten und Agenten, die geheime Information zum Verkauf angeboten hatten. "Was immer Putin auch tut: Es geht nach hinten los", sagt Maria Pewtschich, die die Ermittlungsabteilung von Nawalnys Anti-Korruptions-Stiftung leitet.
Probiv ist fast ausschließlich ein russisches Phänomen. Roman Dobrokhotov, der 2013 The Insider gründete, erzählt, dass er vor ein paar Jahren in Kiew einen lokalen Journalisten fragte, wie er die Telefonaufzeichnungen von jemandem bekommen könne, über den er gerade recherchierte. Er sei überrascht gewesen zu erfahren, dass das in der Ukraine keine gängige Praxis war. Ihm wurde bewusst, dass "Russland möglicherweise das transparenteste Land der Welt" sein könnte, und fügte hinzu: "Mit zehn Dollar können sie alles über jeden herausfinden."
Die New York Times und einige andere große westliche Zeitungen verwenden Probiv nicht. Ihrer Überzeugung nach sollte man nicht für gestohlene Informationen bezahlen. Auch viele russische Journalisten debattieren über Ethik und Rechtmäßigkeit des Verfahrens. Bellingcats Probiv-Meister, Christo Grozev, sagte, er gebe sein privates Geld dafür aus (die unabhängige Nachrichtenseite "Meduza" schätzt mehr als 13.000 Dollar), um russische Spione und Attentäter zu enttarnen. Er erzählte der Washington Post, dass sein Verkäufer annahm, er sei ein Krimineller. Er sei entsetzt gewesen, als er erfuhr, dass sein bester Kunde ein Journalist war. Dobrokhotov sagte, er würde selbst kein Probiv kaufen, aber er habe die Daten analysiert, die Grozev gekauft hatte. CNN und Der Spiegel arbeiteten auch an der Recherche zu Nawalnys Vergiftung mit. Andere Reporter sagten, es sei gängige Praxis Probiv bei der Recherche zu verwenden, aber im fertigen Text nicht zu zitieren. Einige sehen darin allerdings eine Verschiebung der Normen journalistischen Arbeitens.
"Dem Publikum ist es egal, ob man Daten gekauft hat oder von einer Quelle bekommen", sagt Roman Anin, Gründer von "iStories", einer gemeinnützigen russischen investigativen Website mit 15 Mitarbeitenden. Er sagte, er sei zu dem Schluss gekommen, dass "wir, da wir in einem Land leben, in dem die Behörden Oppositionsanführer töten, diese Regeln vergessen sollten – weil diese Realitäten wichtiger sind, als unsere ethischen Regeln."
Dieses Tor in Putins Welt hat sich sogar geöffnet, als einige US-amerikanische Journalisten, die über die russische Einmischung in die Wahl 2016 berichteten, hitzige Essays und virale Twitter-Threads produzierten. Putin wurde – ganz nach amerikanischer Vorstellung –als allmächtiger Puppenspieler ausgemacht; und jeder, dessen Name mit "V" endet als sein Agent entlarvt. Aber es waren russische Bürger selbst, die ihre Websites am Rande der Legalität oder vom Ausland aus betrieben, die Fenster zu Putins wahrem Russland öffneten. Und was sie aufgedeckt haben, ist unglaubliche persönliche Korruption, schattenhafte Figuren hinter internationaler politischer Einmischung und mordende, aber manchmal unfähige Sicherheitsdienste.
Beispiele für diese Enthüllungen sind:
– Die investigative Non-Profit-Organisation "Proekt" identifizierte Putins "geheime Familie" und fand heraus, dass die Frau, die sie mit dem Präsidenten in Verbindung brachte, ein Vermögen von etwa 100 Millionen Dollar aus Quellen erworben hatte, die mit dem russischen Staat in Verbindung stehen.
– IStories nutzte einen Fundus an gehackten E-Mails, um zu dokumentieren, wie Putins ehemaliger Schwiegersohn ein riesiges Vermögen mithilfe staatlicher Verbindungen aufbaute.
– Das in London gegründete Investigativ-Kollektiv Bellingcat und der russische Insider identifizierten die russischen Agenten, die 2018 den Überläufer Sergej Skripal und seine Tochter in England vergiftet hatten, mit Namen und Foto.
– Die Mediengruppe "RBC" untersuchte die politische Maschinerie hinter der Troll-Armee, die sich in die US-Wahlen eingemischt hatte.
– Meduza deckte weitreichende Korruption in allen Bereichen der Moskauer Stadtregierung auf, bis hin zum Bestattungswesen.
– Nawalnys Stiftung flog Drohnen über Putins Palast, ein riesiges Anwesen am Schwarzen Meer, das der Oppositionsanführer "die größte Bestechung der Welt" nannte. Das vernichtende, spöttische, fast zweistündige Video hatte er bei seiner Rückkehr nach Russland im vergangenen Monat veröffentlicht. Es wurde mehr als 100 Millionen Mal auf YouTube angesehen.
In Teilen der amerikanischen Medien gibt es derzeit die Tendenz, den Aufstieg alternativer Stimmen und offener Plattformen in den sozialen Medien reflexartig zu verteufeln und sie lediglich als Vektoren für Fehlinformationen oder als Werkzeuge von Donald Trump zu betrachten. Russland kann als starkes Beispiel an die Kehrseite dieses Narrativs erinnern, an die Macht, die diese neuen Plattformen haben, eine der korruptesten Regierungen der Welt herauszufordern. Deshalb war Nawalny beispielsweise ein lautstarker Kritiker der Entscheidung von Twitter, Trumps Account zu sperren. Er nannte es einen "inakzeptablen Akt der Zensur".
Die neuen russischen investigativen Medien sind Kinder des Internets. Und vieles begann mit Nawalny, damals Anwalt und Blogger, der einen eigenen Investigativstil für seine YouTube-Videos entwickelte. Er orientierte sich dabei eher an Meme-artigen Formaten, wie sie für Youtube typisch sind, als an aufwendig produzierten Dokumentationen oder Nachrichtenmagazinen.
Nawalny sieht sich aber nicht als Journalist. "Wir verwenden investigative Berichterstattung als ein Werkzeug, um unsere politischen Ziele zu erreichen," so seine Helferin Pewtschich. Gewisse Konventionen fallen dabei allerdings weg. Beispielsweise wird niemals eine Stellungnahme von der Zielperson angefragt, die untersucht wird. In der Tat ist Nawalnys Beziehung zu unabhängigen Journalisten nicht selten kompliziert. Die meisten sind darauf bedacht, ihre Identität als unabhängige Akteure zu wahren, und nicht als Aktivisten zu gelten. Sie kritisieren ihn, aber senden ihm auch ihre Geschichten zu, in der Hoffnung, dass er sie mit seinem großen Publikum teilt. Er wiederum kritisiert Journalisten öffentlich, dafür zu nachlässig mit dem Kreml umzugehen.
Auch die neuen Nachrichtenkanäle haben von Nawalny gelernt. Viele von ihnen ahmen den Stil seiner Videos nach. Und er hat bewiesen, dass man tatsächlich gewisse Grenzen überschreiten kann. Außerdem profitieren sie alle zweifellos von der Homogenität der Fernsehsender. Stellen Sie sich nur vor, wie viel YouTube Sie sehen würden, wenn die einzigen verfügbaren Nachrichtenkanäle Fox News, Newsmax und OAN wären.
Der Online-Traffic zeigt auch, wie gut sie angenommen werden.
"Wenn ich die Zahlen sehe weiß ich, dass all das nicht umsonst ist", sagt Roman Badanin, Gründer von "Proekt", für den Putins verborgenes Leben eine karrierebegleitende Obsession ist. (Ein merkwürdig hoher Prozentsatz der Gründer dieser Nachrichtenseiten heißt übrigens Roman mit Vornamen). In einem besonders surrealen Moment erklärte die junge Frau, die Proekt als Putins Tochter enttarnt hatte, auf der Social-Audio-App Clubhouse gegenüber einem Reporter, dass sie "dankbar" sei für all die Aufmerksamkeit, die seine Berichterstattung ihr gebracht habe – für ihren Instagram-Account.
Badanin, der Proekt nach dem Vorbild der amerikanischen Non-Profit-Nachrichtenorganisation "ProPublica" aufgebaut hatte, sieht in der zunehmenden finanziellen Unterstützung einen weiteren Beleg für das Interesse seines Publikums. Etwa ein Drittel des Budgets, mit dem die zwölf Mitarbeitenden finanziert werden, stammt inzwischen aus Spenden in Höhe von durchschnittlich acht Dollar pro Person. Das spiegelt in etwa den weltweiten Trend wider, dass sich Nachrichtenmedien vermehrt auf die Finanzierung durch ihre Leserinnen und Leser verlassen können. In Russland ist dieser Trend zum Teil noch im Entstehen begriffen. Ein russischer Kollege, Anton Trojanovski, erzählt mir, dass es in der Nähe der Metrostation Kurskaja ein Café gibt, in dem man eine Spende für "MediaZona" auf die Rechnung setzen kann. MediaZona wurde von zwei Mitgliedern der Protestgruppe Pussy Riot gegründet, um die russische Justiz zur Rechenschaft zu ziehen. Aber die Proteste gegen Nawalnys Inhaftierung scheinen auch die Unterstützung für unabhängige Medien voranzutreiben, ein Phänomen, das "The Bell", auch eine der neuen unabhängigen Websites, "den Nawalny-Effekt" getauft hat.
Das könnte diesen Medien in Putins jahrzehntelangem Katz-und-Maus-Spiel mit dem unabhängigen Journalismus dabei helfen mit dem immer enger werdenden rechtlichen Spielraum umzugehen. Die Regierung ist sichtlich damit überfordert, der Liebe der Bevölkerung für ein freies Internet und den inhärenten Gefahren für die eigene Regierungsmacht zu begegnen.
Viele der neuen Medien, wie auch BBC Russland, haben ihre Talente aus einer früheren Generation unabhängiger Stimmen bezogen, die von der Regierung effektiv aus dem Investigativgeschäft herausgedrängt worden waren. Einige der neuen Nachrichtenmedien, wie das in Lettland ansässige "Meduza", haben ihre Niederlassungen im Ausland. Aber viele haben ihren Sitz in Übersee, auch wenn ihre Journalisten in Moskau leben und arbeiten. Einige finanzieren sich aus Geldern, deren Quellen sie vertraulich halten – eine Schwachstelle, die die russische Regierung unter einem neuen Gesetz, das die Beschränkungen dessen, wen oder was sie als "ausländische Agenten" betrachtet, erweitert, wahrscheinlich ausnutzen wird.
In der Tat wird das Gefühl, alles herausfinden zu können, nur noch vom Gefühl, sich in Gefahr zu bringen, übertroffen: Fast alle Journalisten, mit denen ich in Russland sprach, sagten, sie erwarteten, dass dieser Auftrieb des Journalismus jeden Moment enden könne. Am 30. Januar wurde Sergei Smirnow, der Herausgeber von MediaZona, verhaftet. Er hatte einen Witz mit einem Bild retweetet, das Datum und Uhrzeit einer Demonstration enthielt. Er wurde zu 15 Tagen Gefängnis verurteilt, weil er gegen die Regeln für das Abhalten öffentlicher Veranstaltungen verstoßen hatte, und die Journalisten diskutierten darüber, ob es sich um einen inkompetenten Fehler oder eine absichtliche Warnung an seine Kollegen handelte.
"Unabhängigen Journalismus zu betreiben, ist wie als Hummer in einem Kochtopf zu baden", sagte der Chefredakteur von Meduza, Ivan Kolpakov. "Es ist nur eine Frage der Zeit, wann man stirbt."

Investigativjournalismus in Russland: Aufblühen unter Feindseligkeit

Dank Apps und Dark Web steht dem russischen Investigativjournalismus ein Meer an Daten zur Verfügung. Er weiß sie zu nutzen – und riskiert dabei viel.

How Investigative Journalism Flourished in Hostile Russia

A new wave of news outlets has used conventional, and unconventional, methods to pierce the veil of Putin’s power

Ben Smith